Chin Miphunpi Ni Tuanbia
by
Pu Cin Sian Thang (MP, ZNC)
alettu Salai Biak Lian Sang


1948 kum, January ni 4 ah (Kawlram cu) zalennak ahmuh i ramuknak phunghram zawng rak tuah a si. Cu phunghram ninginn cun Mirang ral chan lioah Chin tlang hna (Chin Hills ) tiah min an rak pek mi Chin ram cu Chin ramthen (Chin Special Division) tiah thlen asi. Cuticun, Chin Yeya Vuanci zawng an rak chiah. Mirang ral chan lio ah Chin miphun kha sal bantuk in an rak uknak nak ding caah aan rak hman mi(Chin Hills Regulation Acts) kha hloh rih lo in, a mah ning in an chiah peng rih. Cu caah Chin minister zung ah aum mi minung 14 nih mah cu(Chin Hills Regulation Acts) cu hloh khawh ding ah rian ngan bik pakhat ah an rak chiah i an rak i zuam. Cu lio ah cun Chin Yeya Vuanci cu Pu Vawm Tu Mawng a si. Captain Mang Tung Nung cu U Nu i pumpak chungttuan lutlai(Adunye adunwun) a si. 1948 January 22 ni ah Chin Ramthen(Chin Special Division) a sining ttha tein hlethlai ding ah comittee pakhat tuah ding in Capt. Mang Tung Nung nih an rak chim i, zapi nih an hna arak tla. Cu ti cun comittee cu rak tuah a si i, Pu Vawm Tu Mawng, Tiangmingyi U Tein Maung, le Education department lei in U Soe Win hna an i tel. Ngaite ah cun Pu Vawm Tu Mawng cu amin men lawng in a rak i tel i (Ex-official member) a si. Natein hlethlainak atuah taktak tu cu Chin miphun asi lo mi U Thein Maung le U Soe Win hna an si. Mah ti cun, Chin Affairs Council nih biakhiahnak an ngeih mi cu Vuanci zung ah chuahpi ding a si nain, Capt. Mang Tung Nung nih Vuanci zung ah chuahpi hlan ah Prime Minister U Nu sih ah a rak chuahpi chung. Cu hnuah cun 1948 February ni 5 ah cu kawng he pehtlai in Vuanci hna nih cun hlethlai tu thlahding in biakhaiah a si. Na belte in Chin MP pawl nih mahti biakhiahnak cu an hngah a si ah cun a caan arau tuk lai ti an theih, mah tin an hlethlai mi nih an chuahpi ding cu ramuknak nawlbia(constitution) an chuahtik ah an telh chihte ding asi caah mipi duhnak ltheih khawh dingin Falam khua ah 1948 February ni 18 in 23 taing pumhnak tuah dingin bia an rak khiah. Cu pumhnak ah chuah ve ding in cu lio ramuktu a si mi President Sub. Shew Taik le PM U Nu cu an sawm ve hna nain, President Sub Shew Taik lawng arak kai kho ve. Cu pumhnak ah cun minung 5000 an rak kai. Cu pumhnak cu February 18 in 23 tiang tiah rak timh a si nain, mipi cu February 20 tiang lawng an rak itel kho hna. 1948, February 20 ni ah Tidim peng in Sub. Pu Thang Zakai nih Mirang chan lio rak tuah mi uknak phunghram(Chin Hills Regulation Act hrawh ding in atang lei bangin arak chim) cu hrawh ding in a rak chim mi hna cu;
• Chin miphun hna sal bantuk in uknak cu hrawh ding
• Mipi sinin thawhbur a phunphun laak le rianhrang ttuan ter mi tehna hrawh ding
• Mirang chan lio ah an rak chiahmi ramuktu hna le khua bawi hna kha an rian thlak dih i mipi nih thimmi Council hruaitu hna chiah ding timi hna a rak chim.

Cu pumhnak ah cun, Kawlram Uktu Sub. Shwe Taik nih chiarman arak tleih i pumh hruaitu ding ah Capt. Mang Tung Nung asi. (Mah ti in, Pu Thang Zakai nih arak chuah pimi cu) aduh lo mi nan um maw tiah Chiarman nih pumhnak arami hna cu ahal hna tikah ahna atla mi vote 4993 a si i a duh lomi 7 an rak si tik ah, mipi duh ningin tiah Chairman nih cu kawng cu fehter asi cang tiah a rak thanh. Cu ruang ah cun (20-2-1948) ni cu
• Chin miphunpi nih an thinglung chung a um mi saduhthahnak kha lungrual te in an
rak langhter khawhnak ni sunglawi a si.
• Chin miphun hna nih teinak an rak hmuh ni asi.
• Chin miphun hna i tuanbia athar aa thlennak ni sunglawi a si
• Mirang nih an rak tuahmi Chin Hills Regulation Act an dongh ternak ni a si.
• Chin ram chung ah democracy teinak a hmuhni a si.

Cu ruang ah cun February 20 ni hi Chin mipi hna i teinak hmuh ni (Chin National Victory Day), tiah an rak sak. Cu lio i Chairman arak ttuan mi Kawlram ramuk tu Sub. Shwe Taik cu Shan bawi asi caah, (mipi duhnak le biakhiahnak ning in Chin khua bawi le ram bawi hna cu an khua le an ram kha an thlah ding asi cang caah) amah bantuk bawi asi ve mi hna kha a zang a fak hna i, bawi paoh paoh phaisa asing in pek dingin arak thanh i 1948 September thla ni 9 thawk in mah cu phaisa cu an rak chuah piak hna. Cu ticun Chin Hills Regulation Act cu rak hrawh a si i Chin Ramthen Uknak le Uknakphung lam chapchih nak(1948)(Chin Special Division Act(1948) le Chin Special Division – Extension of Laws Act) ti mi in an rak thlen.

Culiote ahcun, Kawlram cu arak buaibai ngai. Karen ral atho. Communist pawl zawng ral an thawh lio asi i, Kawlram cozah cu Rangoon cozah tiah anrak auh lio hna asi. A cozah nih meithal an ngei ti lo. Mah tikah cun U Kyaw Ngein cu England ah hriamnam cawk ding in an thlah nain, Kawl cozah nih mirang pa pakhat (Campbell) an tleih i thawng an thlak mi aum caah, meithal zawrh cu chim lo an hro i an kir ter. American sin zawng ah meithal cawk ding in an kal rih nain an ngah hlei lo. Cu tikah cun, Prime Minister U Nu nih, amah pumpak rian tlai, Capt. Mang Tung Nugn cu India PM Nero sinah a thlah. Chin miphun upa Capt. Mang Tung Nung cu mipum ruattha, muidawh chuak thiam asi. A khahmul zawng a um i airem ngai. Anih cu nitlaklei thil thuam suit in a um zungzal. Hindustani holh athiam ngai caah India cozah sinah bawmh hal tu dingah airem ngai mi asi. Cutikah Capt. Mang Tung Nung nih cun, India in ralkap batallion 9 caah azat ding mi hrimnaam, meithal tling tein arak tlunpi khawh. Phaisa ahlei mi 800 kyats zawng U Nu sinah a khirh than. Mahcu ruangah cun, a thei lomi cheukhat nih Capt Mang Tung Nung
cu “caw cawng”tiah an rak auh. (Mi mawlh ti duhnak si dawha si). A cunglei kawng hna ruang ah cun, Chin ram kawng cu zei hmanh rian an rak ttuan kho lo. 1950, October ni 9, ni lawng ah hin, Chin council pumhnak ah 1948, February ni 20, cu Chin Miphun Teinak Ni(Chin National Victory Day) tiah auh ding in biakhiahnak an rak ngei. Mah cu chan ah cun Pu Vawm Tu Mawng le Capt. Mang Tung Nung hna hi nawl an rak ngei ngai nain, cu ni cu official holiday ah tuah dinginn an rak ruat kho lo. 1956 (kum 4) a rauh hnuah, Pu Za Hre Lian arak kai tikah, cu Chin Miphunpi Teinak Ni sunglawi cu December ni 4 ni ah hin siseh tiah Chin Council nih cun an rak tthial nain, mipi hna arak tla lo. Revolution Council chan lioah MaSaLa party unit mikhawm tu U Myint Thein(ralbawi penson) nih 1966, February ni 9 cu Chin Miphunpi Teinak ni titi loin, Chin Ramthen Ni tiah thlen dingah arak chim hawi. Cu kawng cu Chin mipi nih an rak duh hrimhrim lo caah Myone cioin upa hna nih ca an ttial cio i, Hakha ah ca an kuat. Chin Affairs EC comitte ah a tel vemi ralbawi thing U Put Pa nih Revolution Council(culio ramuk tu party) zung(Hakha) ah mah cu kawng cu a chauh pi. Cu tik ah Chin Affiars Comittee nih cun (11-7-66) nithla in ca number(Takah 29-04-(1) in Revolution Council zungpi(Rangoon) ah ca an rak kuat. Cu ti cun, Council President zung nih cun (26-11-66) ni ca number (3sa/15-Ba/66) in Chin Miphunpi Teinak Ni(Februay 20) cu Chin Miphunpi Ni(Chin National Day) tiah thlen lo in chiah peng ding tiah ca an rak chuah. Chin Affairs zung zawng nih Chin ram chung i aummi zung vialte sinah cu kawng cu 1967, January ni 9 nithla khenh in (Yakah/04(2) in ca an rak thlah dih. Cu ti cun, 1948 ni in nihin tiang Chin Miphunpi Ni(Chin National Day) tihi (Februay ni 20) ah tuah peng asi. Nain, Chin State Council zung nih vuikhat cu Chin Miphun Ni ti cu hrawh ding ah anrak i zuam nain, a si kho hlei lo. Zeiruang ah tiah cun February ni 20 ni cu, Chin miphunpi dihlak nih an duhnak saduhthah an rak langhter nak ni, Chin miphunpi nih mirang ral (colony unknak) an tei ni, phundang in ahramhram in uknak kha democracy nih a tei ni a si.

Read More
Tawlreltu - on Tuesday, August 26, 2008