LAIMI LE LAIMIN
Luke Sui Kung Ling
Laimi
Laimi hi miphun phunkhat kan si ve tiah Laimi nih kan i ruah, kan chim, kan cohlan mi a si tiah ka ruah. “Lai” le “Chin” timi kong kan pa le nih Laiforum le Rungcin biaruahnak hna ah an chim mi zong kan theih ngai cang. Cu kan pale chimmi chungin kei ka lakning cu: “Lai” le “Chin” hi aa khatmi a si, aa dangmi an si lo. “Lai”, “Zo”, “Kuki”, “Thado”, “Matu”, “Mindat”, tbt. hi kanmah le hmunhma cio i kan i auhnak, kan isak mi min an si cio. A ngaingai ahcun “Chin” kan si dih ko. “Chin” min cu kan hmunhma cio i kan i auhnak vialte hmunkhat ah a kan funtom tu min a si. Cucaah uknak lei auhning ah Laimi dihlak a kan huaptu min “Chin” tiah kan ingeih i a tthatuk hringhran. Hi min hi atu ah a um cang mi a si caah mizeimaw nih kan duh lo zong ah a lam a kau chin lengmang ding mi min a si tiah ka ruah. Biaknak lei in Laimi tambik kan ifuntomnak bu a si mi Zomi Baptist Convention tu ahcun “Zo” tiah nihin tiang kan kal rih ko. Hmailei ahcun mah kong hi ruah le ceih zong a um awk a si tiah ka pumpak cun ka ruah.
Chin miphun kan chuahkehnak hi Tibet —Tuluk in—atu kan umnak ah a phan mi kan si ko lai ti hi ka cohlan bik mi a si. Cucaah kan nunning le kan sining hna, pupa chan in kan ngeihmi traditions pawl an si ah Tibet lei i thil a rak sining le a rat ning pawl hi kan konglam ah ruahchih lo awk tthalo a si tiah ka ruah. Tibet in a sem i a karh mi cu atu ahcun kan tampi cang si kaw, cu kan tampi ko bu ahcun nihin kan dirhmun cio le kan umnak cio i miphun phunkhat an si ve tiah cohlan mi sinak hi a biapi tuk mi a si. Hihi minung nih fawite in chankhat le chanhnih chung ah tuahkhawh mi le remhkhawh mi a si lo. Chan tampi a kal mi chungah zeitindik minung tuanbia le nunnak ah a hung chuak/um mi a si. Phundang in chim ahcun kan biak mi Pathian nih a ser, a tuahmi a si tiah pom ttha ngai a si. Cucaah cu miphun phunkhat kan sinak (sining) vialte cu nunpi, dirkamh, le zohkhenh kan hau. Cu kan sining pawl kan zohkhenhkhawh lo i kan thlau ahcun miphun sinak in kan tlau tinak a si. Phundang in kan chim ahcun nunphung, holh le ca, pupa chan in ngeih mi puai le lam, hnipuan pawl, tbt zohkhenh khawh lo cu miphun sinak in tlau a si.
Chin mi kan dihlak hi kan hmunhma cio kan i auhnak min cu idang cio ko hmanh sehlaw, kan chuahkehnak, kan nunphung, kan nunning, kan biakning, tbt. atlangpi in aa khat mi kan si caah miphun pakhat kan si tiah kan itinak cu a si. Cucu vawlei zong nih a kan pom mi a si tiah 2001 lio ah kan pale (aho set nih dek) nih an rak ttial bal cang. Cucaah kanmah sining te (midang he kan ilawh lonak) nunphung le phungphai, holh le ca, fenh-aih thilhruk ning, nuncan tlawnlen ning, rianttuan pawcawmning le din le ei ning, tbt, kan ngei. Hi vialte hi an biapi cio dih. Pakhat hmanh hlawt awk a si lo. Pakhatkhat a tlau, a chamhbau ahcun pum tlamtling lo bantuk kan si. Hi vialte kan kilven ding hi Chin mi dihlak kan rian a si. Hi vialte zohkhenh le dirpi khawh hi kan miphun muisam tlamtling te in dirpi a si. Hi vialte zohkhenh ding lak ah pakhat a si ve mi, miphun phunkhat kan sinak a langhtertu le a kilvengtu kan “MIN” kan isak ning le sullam kong hi iruah tti ka duh mi cu a si.
Laimin
Min hi a biapi tuk. Abiapi bik hmanh a si, ka ti. Min in zeizong vialte theih a si. Zei zong vialte nih min ngeih dih a si. Vawlei cung ah min lo pakhat hmanh a um lai lo. Zeicahtiah min lo in umkhawh a si lo. Kan Bible Genesis chungah “Sernak tuanbia i thilser thawk a rak si lio hrimhrim in sertu Pathian nih a sermi thil vialte kha min a rak pek (eg. Chun, zan, van, vawlei, vancung thil pawl (lunamies: nika, arfi, thlapa, tbt.), ti, thli, tbt.). Cun thilnung saram vialte kha mipa (Adam) min a sak ter hna. Zeicahdah min sak a rak si? Ruat cio tuah usih. Zeicahtiah, min lo cun zeihmanh thleidan thiam a si lai lo ti ruah le tawk khawh a si.
Cuticun vawlei cung miphun vialte nih mah le min cio ngeih a si. Kan min cu kan chuahka in isak a si i kan thih tiang hmanh ah a dong lo. Hlanpi ah a rak thi cia mi mifim vialte nihin tiang an min a tlau lo. Krihfa biaknak cawnpiaknak ah ahcun “Thih hnu Nunnak” (“Eternal Life”) tiang hmanh ah Nunnak cauk ah min a um lai ti a si. Thih hnu nunnak doctrine a ngei mi biaknak dang hna zong hi bantuk in an ngei ve ko lai. Pathian Pakhat lawng a um tiah a zummi biaknak (Monotheism) ah Min i pek (Naming God and naming His people) hi a biapi tuk mi a si. Zeicahtiah biakmi Pathian cu pek mi min nih a ngeihmi—sining, sullam, huham, a hmet le angan, a lianhngannak vialte kha a si. Cucaah biakmi Pathian, a lianngan mi a sinak cu a biatu nih pekmi a min sining, huham kha a si ko. Minung zong cu bantuk tthiamtthiam in kan min hi kan sining a si ve tiah ka ruah. Kan min a tlau ahcun kan tlau, kan tling ti lo tinak a si.
Laimi nih min kan isak ning kong tawite in ka langhter duh. Min kan isak tikah minfang cio nih sullam ngei in kan isak. Hlan ahcun minfang pahnih lawng a rak si deuh. Tuchan bel ah pathum li tiang kan isak cang. Zohchunhnak: Biak Thawng Lian, Zing Ttha Hlawn hna cu minfang fangthum ngei min an si. Biak , Thawng, Lian le Zing, Ttha, le Hlawn minfang cio nih hin sakhnawh chan mi sullam an ngei, an dirpi cio. Hi zon ah hin min satu hna nih sullam an ngeihter ning bel aa khat dih lem lai lo. Tahchunhnak ah, “ Kan Biak mi Thawng in kan Lian ngan ve cang lai” tiah sullam a ngeihter mi an um ko lai i, hmundang ah hi min thengte hi mi pakhat nih aa sak ve tikah sullam dang zong a ngeih ter khawh ko. Cucaah hi kan min sakning zulh hin kan minpum hi minfang cio nih sullam ngei in an rak ttial. Phundang in minfang cio nih mahte in an dir cio. Biakthawnglian, Zingtthahlawn, Zauk, tbt si lo in Biak Thawng Lian, Zing Ttha Hlawn, Za Uk tiah.
Vawlei cung miphun vialte an min le an i ttialning in theihkhawh ngai an si. Tuluk, Taiwan, Hong Kong, Korea le Kawl pawl phu; India, Bangladesh, Srilanka pawl phu, Zurope ram phu, Negro minak pawl phu, tiah kan min sakning le min kan ittialning a tlangpi in kan idanning theihkhawh ngai mi a si. Hi bantuk in Chin mi dihlak zong kan min kan isak ning le kan i ttialning hin theih kan si ve awk a si. Vawlei cung kong cu um rih sehlaw, Laimin sakning le ttialning tlawmpal ka langh ter rih lai.
Laimi nih min kan isak tikah minfang cio nih sullam ngei in kan isak i kan min pum ah minfang pahnih hi hlan deuh ahcun a rak tam, tiah ka chim cang. Hihi khuazei in dah rat dawh bik a si ti kan ruah ahcun hitin ka ruahning a si. Tuluk miphun hi an minpum minfang pahnih in an i sak bik tiah ka ruah. An min zong minfang tawi tete an si deuh in ka thei. Cucaah Tuluk min sak ning hi kan min sakning, a ratnak lam a rak si bik ko lai tiah ka ruah. Hitin ka ti tikah Tuluk min ttialning hrimhrim kan zulh ve lai tinak a si lo, kan pupa chan in kan rak ingeih ve mi kan identity tu kha kan zulh awk a si tinak tu a si. Atu bel hi minfang pathum in panga tiang zong kan i sak cang.

Tahchunhnak ah:
Hlan deuh Laimin sak: Ceu Luai, Khua Kung, Ca Hmung, Za Hu, tbt.
Atu lio kan min sak: Van Za Ceu Lian, Sui Za Lian, Van Ttha Thawng Cung, tbt.
Hihi Laimi nih kan pupa chan in minfang kan rak isak ning le kan rak i ttialning a si. Hi bantuk in Tedim, Tonzang, Falam, Kuki, Thado, Matu, Mindat, tbt. an min ttialning a si ve tiah ka ruah. Kan holh idang cio hmanhsehlaw, hi kan min isak ning le i ttialning ah hin kan ikhahnak cu a si.
Min kan i ttialning ah kan ikhahnak Kawlram chung miphun dang pawl tlawmpal cio vun zoh hmanh usih. Ramdang kong cu kan thei ban kho lai lo.
Kawl
“U” le “Daw”, cu patung le nutung auhnak ah an hman. “Maung” le “Mah” cu ngakchia in tlangval le nungak si tiang “pa” le “nu” min auhnak a si i min hmai ah ttial a si. Hihi cu zapi theihtuk mi a si.
Zohchunhnak:
U Soe Naing Win, U Maung Maung Lat, U Win Aung, U Khin Mawung Din, tbt.
Daw May San, Daw Khin Tida Htwe, Daw Khin Aye Htwe tbt.
Maung Aung Lin, Maung Khin Maung Oo, Maung Htwe Win Aung, tbt.
Mah Khin May, Mah San San Aye, Mah Tin Tin Htwe, tbt.
Tuni tiang ka observe ning ah Kawl mi nih an min Mirang ca in an ttial tikah a cung i ka ttialmi ning hin an ttial ko. An komh lo tiduhnak. An minpi i minfang hna an tthen ko.
Karen
Karen miphun nih pa min auhnak ah “Saw” an hman i, nu min ah “Naw” an hman ve. An min hmai ah “Saw” kan hmuh ahcun Karen pa a si ti le “Naw” kan hmuh ahcun Karen nu an si tiah theih an si.
Zohchunhnak:
Saw Eh Taw, Saw Say Phoo, Saw Kay Htoo, tbt.
Naw Paw Say Wah, Naw Yin Ma, Naw Moe Shi Htwe, tbt.
An min an ttialmi an tthen dih, an komh lulh lo. Min pumpi ah minfang 2, 3, hna an umning in an tthen ko.
Kachin
Kawl an i auhnak i “U” le “Daw”; “Maung” le “Mah” bantuk le Laimi (Haka, Falam) nih “Pu, Pi, Vaal , Leeng” ti bantuk zapi huap (common) min an ngei lo. “Lahphai, Maran, Lahtaw, Marip, Nhkun, tbt. an phun min cio hi an min hmai ah an ttial. Hiti an phun min an ittial mi nih hin Kachin miphun an sinak kha a langhter colh i Kachin an si tiah an min rel cangka in theihkhawh an si.
Zohchunhnak: Lahphai Awng Li, Marip Seng Raw, Nhkun Pawt La, Maran Kam Aung, tbt.
Kachin zong an min an ttial tikah an komh lo. Acung i Kawl bantuk in an tthen ve ko. Hi bantuk hin kan hram thawk (original kan ti hnga maw?) in min kan rak ittial ning hi Lai / Chin min ttialning he aa khat mi kan si.
Lai / Chin
Lai min ttialning kong ka timi ah hin acung i ka chim cang bantuk in tulio Lairamkulh chung i Laimi vialte kan min ttialning a huap in ka ruah. Cucaah fiannak ah Haka le Falam, Tedim le Tonzong ttialning pahnih lawng ka langhter.
Haka, Falam nih patling, nutling auh tikah an min hmai ah “Pu” le “Pi” ttial a si i tlangval, nungak min hmai ah “ Vaal ” le “Leeng” tiah ttial a si. Tedim le Tozang nih “Pu” le “Pi” ai ah “Pa” le “Nu” an hman i “ Vaal ” le “Leeng” ai ah “Tang” le “Lia” an hman ve.
Zohchunhnak:
Pu Lian Thawng, Pu Sang Uk Mang, Pu Za Hlei Cung Thawng, tbt.
Pi Sung Hlei, Pi Ngun Ttha Men, Pi Sui Za Iang Hnem, tbt.
Vaal Lian Thawng, Vaal Sang Uk Mang, Vaal Za Hlei Cung Thawng, tbt.
Leeng Sung Hlei, Leeng Ngun Ttha Men, Leeng Sui Za Iang Hnem, tbt.
Pa Pau Lun, Pa Hau Lian Khup, Pa Gin Khan Suan Thang, tbt.
Nu Mang Niang, Nu Cing Kho Neam, Nu Mary Hau Dim Niang, tbt.
Tang Pau Lun, Tang Hau Lian Khup, Tang Gin Khan Suan Thang, tbt.
Lia Mang Niang, Lia Cing Kho Neam, Lia Mary Hau Dim Niang, tbt.
Acung i Kawl, Karen, Kachin le Lai min ttialning kan zoh tikah ah kan minfang pawl anmah dang cio in kan ttial. Kan komh lo. Kawlram chung um mi miphun dang, atu i kan chim lo mi hna zong hi bantuk in an min ttialning a si cio ko tiah ka ruah. Hihi kan pupa chan in kan min kan rak ittial ning a si i, kan min hmai i hman mi cio hmuh cangka in cu miphun a si tiah kan i thei kho colh. Cuticun, kan min le kan min ttialning nih kan miphun sinak fiangte in a langhter i vawlei pi ah theih mi kan si ve peng ding a si. Hi bantuk in vawlei cung miphun dang vialte zong i theih khawh cio a si ve. Kawl kan huat hna ruang men ah kanmah min ttialning a si ve ko mi kha Kawl ttialning he aa lo ai pat tiah kan duhlo/hlawt ding a si lo.
Hitluk in mah miphun sinak pawl a lamkip in runven le dirkamh a herh lio ah kan min sakning le ttialning in kan tlau cuahmah cang. Kan pupa chan in kan min ttialning identity kan thlau thluahmah cang. Ramleng a phan mi hna lak ko ah tambik tlau a si cang. Ka pumpak in ka ngaih a chia tuk. Acung i ka ttial cang mi pawl hi kan min kan i ttialning cu a si i atu lio kan tlau cuahmahnak min ttialning atang ah ka hun ttial tthan.
Zohchunhnak:
Pu Lianthawng, Pu Sangukmang, Pu Zahleicungthawng, tbt.
Pi Sunghlei, Pi Nguntthamen, Pi Suizaianghnem, tbt.
Vaal Lianthawng, Vaal Sangukmang, Vaal Zahleicungthawng, tbt.
Leeng Sunghlei, Leeng Nguntthamen, Leeng Suizaianghnem, tbt.
Hi pawl hi voikhat rel bakte ah min pum ah na chuah kho dih lai lo tiah ka zumh. Hi bantuk in min nan i ttial cang tikah zei le zeidah aa kom ti hi tuak hmasa ngai hau a tam. Can a la ngai. Tuchan IT chan an ti na lak le minute pakhat hnut hmanh a sautuk liamtak a si cang ti chan ah! Acung i ttial cia mi he khin zohchunh tuah hmanh! Zeitluk in dah an i dan! Acung ta, pupa chan in kan min ttialning khi zeitluk in dah a fian i a tthat, a fawi, aa dawh!
Cun atu hi phun min ilak chih le ittial chih a tam ngai fawn hoi cang. Kan pupa chan in keimah ka ngakchiat lio (a luan cia mi kum 30) tiang ah Laimin kan isak tik ah “phun min” isak chih hi a um lo tiah ka tuak. Kan min ah “Phun min” kan thlak chih rih hmanh lai.
Zohchunhnak:
  1. Pu Lian Thawng Cinzah, Pu Sang Uk Mang Hlawnceu, Pu Za Hlei Cung Thawng Khenglawt
  2. Pu Lianthawng Cinzah, Pu Sangukmang Hlawnceu, Pu Zahleicungthawng Khenglawt
  3. Pi Sung Hlei Cinzah, Pi Ngun Ttha Hnem Hlawnceu, Pi Sui Za Iang Hnem Khenglawt
  4. Pi Sunghlei Cinzah, Pi Nguntthahnem Hlawnceu, Pi Suizaianghnem Khenglawt
No. 1 le 2 zohchunh. Cun No. 3 le 4 hi zoh chunh rih. No. 1 le 3 ah hin Cinzah, Hlawnceu, Khenglawt ti pawl hi phun min a si caah komh in ttial a si. Min taktak cu minfang cio in ttial a si tikah sakmin le phun min tthen/theih khawh colh a si. No. 2 le 4 ah hin aa kom in biafang pahnih cio hmuh a si tikah sakmin le phunmin tthen khawh a si ti lo. Zeicahtiah micheu nih min hmai ah phun min nan i ttial i micheu nih min hnu ah nan i ttial caah a si. Tlaihmi ttialning pakhat lawlaw (a hmai kun, a hnu kun) nan i hrawm fawn lo. Cun min hmai i “Pu, Pi, Vaal , Leeng” pawl khi ttial lo in minfang lawng in ttial le bang ahcun sakmin le phunmin tthen a har chinchin ning le ningcannak a ngeih loning zong hmuhkhawh ngai a si.
Hi phunmin kan ithlak chih mi kong he pehtlai in ka observe ning tlawmpal ka ttial rih lai. Hlawnceu, Khenglawt, Zathang, Cinzah, Mualhlun, tbt. phunpi tiah ruah mi le aa ruat mi hna lawng deuh nih “phun min” hi isak chih a si. Phun tenau vialte nih “phunmin” isak a um lem lo. Cucaah hi phunmin hi Laimi dihlak ah % zeizat nih dah kan isak chih cang i sak chih a duh mi zeizatdah kan si ti hna zong research tuah phu a si tiah ka ruah. Kan issue ngan ngai ah ka ruah mi a si. Zeicahtiah, phunmin kan isak chihnak nih hin Laimi mipi kan thinlung itthennak tu a result a si sual ahcun ttihnung ngai a si. Hi bantuk zapi tamdeuh nih kan zulh lo mi le kan zulh khawh lo mi pawl hi kaltak deuh a ttha maw? Asilo ah phunmin cu micheu nih kan isak cang caah midang zong nih zeitindah thadam le nuam in ruahnak an ngeih khawh i an isak khawh ve hnga ti ruah ding nganpi a si ka ti. Hi kong hi cu issue dang a si caah ka kal tak rih lai.
India ram um kan unau Mizo nih cun an sakmin donghnak ah pa nih “a” le nu nih “i” hna i thlak chih a si i a fiang ngai fawn ko. “a” le “i” aa tel lonak minfang kha phunmin a si tiah theih a fawi fawn ve ko. Atu kan unau Laimi cheukhat nan min nan i ttialning hi Mizo bantuk in pa nih “a” le nu nih “i” ilak ve lawlaw ulaw cucu a fiang fawn ko hnga. Mizo ttialning le kan ilak (duh?) ttung fawn lo tikah kan min ttialning hi kan itheih khawhnak hnga caah siseh, miphun kan sinak langhternak (National identity) le dirkamhnak caah siseh dirhmun ngei lo ah kan cang. Kan tlau lio lengmang cang.
Asi ah kan unau Mizo pawl min an ttialning hi kan ilak ve lawlaw lai maw? Kei ka ruahning ahcun Laimi an si ve caah kanmah lei ttialning tu hi ilak ve hna seh law ti ka duh. Zeicahtiah an original cu kanmah lei ttialning hi a si ko lai ka ti. Atu Mizo min ttialning khi Bangladesh le India rampi Kala min ttialning bak a si tiah ka ruah. Mindong i “a” le “i” thlak mi te lawng khi aa dannak a si.
India le Bangala min ttialning: Tissa Balisuriya, Gnanayaram, Sathiannathan, Govada Dyvasiryadam, Aruna Gnanadason, Antony Mookentholam, tbt. Hi nak sau deuhdeuh zong a um nain atu hi ka hun telh kho rih lo. Singapore i ka sianginn kai hawi Bangladesh pastor pa min cu min fangkhat (wordkhat) lawng a si i cafang 20 tiang aa peh. Amin tak ka philh. Mizo min ttialning zong: Lalrindiki Khiangte, Lalsanglura, Ngunthawngsanga, tbt. a si i a donghnak i “a” le “i” thlaihmi dah ti lo cu Bengali min ttialning he aa khat bak ko. Bangladesh le Kala ram ummi an si caah an min ttialning nih a rak khuh (influence) ve hna caah an rak ttial tawnning tlau cang sehlaw a dawh ngai. Cucaah hi tin an ttialnak a si lai tiah ka ruah ko. Cucaah kanmah lei ttialning a simi original tu hi ilak kho ve hna seh law ti ka duhnak cu a si.
Hi min le ttialning kong hi 2000-2001 lio ah Laiforum ah rak ceih bal mi a si cang. Cu lio zong ah atu ka ttialmi dirhmun hi ka rak ttial cang. Delete a si lo ahcun Laiforum archive ah a um rih ko lai. Micheu nih ramleng kan chuah tikah kan min kong ah kan fiang lo—nan family name, given name, surname, First name le Second name ti pawl ah kan buai tuk tiah a chim mi an rak um. Cuticun phunmin hi family (last name) ai ah hun isak chih a tam nak a si rua tiah ka ruah. Cu bantuk ramdang i document ah thlakding ilak lawhnak men ruangah kan miphun identity fiangte in a langhter i fekte in a dirkamhtu kan min ttialning vaivuanh awk kan si lo. Tahchunhnak ah: Miphun dang cheukhat bantuk in First le Last name tiah sakmi kan ngeih lo caah kan minfang hnu bik khi “Last name” ah siseh, ahmai bik minfang khi “First name” ah siseh ttialding a si ko. Minfang pathum ngei mi min kan si ahcun alai minfang kha “Middhle name” ah ttial ding a si ko i tlam a tling ko. A biapi mi cu Min pumpi i cafang (spelling) palhlo bak ding a si. Kanmah nih kan ittialning kha a hman lo tiah aho zung le ram, cozah zong nih ningcang lo in an kan thlen piak hrimhrim lai lo tiah ka ruah ko. Kan minfang a hnuhmai, alai an duh poah i chia ko hna seh, abiapi mi cu spelling palh lo kha a si i cucu a za ko. Vawlei cung mi vialte min ttialning aa lo cio lo, kanmah le ttialning tu kha claim tuah peng ding le a thei lo mi hna zong fianhkhawh an hau deuh.
Kei ka observe ve ning ah ca kan rel mi chung in hei chim ko usih law, min saupi pi an komh ttialmi hi a tlawm te. German holh tu ah biafang komh (compound words) in ttialmi thil min le biafang saupi pi (cafang 15 cung aa peh mi) an um pah len. Thilmin kong le biadang sullam pawl ahcun zei holh le ca poah saupi in ttialmi biafang an um pah cio ko lai. Kan Lai holh le ca zong ah. Sihmanhsehlaw, minung min kong ahcun cu bantuk biafang sawhsawh he aa lawh awk a si lo. Cattialning hi a biapi ngai. Punctuations (sullam ngei in ttial/hman ding) pawl sullam an ngeih ning hi theih kan hau. Ca (Literature) a kalning le a sullam, a ttialning (Grammar ti ko usih!) a biapi tuk. Cu nihcun holh sullam a ngeihter, a fianter. Cu ahcun minung min ttialning hi zeidang thil min le kongbia pawl ttialning he aa lo lo. Fiannak tlawmpal hun ttial rih ko ning law:
Cattial phung ah minung min cu cafang ngan in thawkding an si. Cafang ngan in thawk lo mi cu minung min ah ruah a si lo. Mirang zong nih an min ttial cafang ngan he an tthen hna.

1) Clark Sundar, Alan Harkness, Raymond Edward Brown, Charles Marshall Kraft, tbt.
Clarksundar, Alanharkness, Raymondedwardbrown, Charlesmarshallkraf t, tiah an ttial lo.
2) Lian Thawng, Sang Uk Mang, Za Hlei Cung Thawng tbt. in ttial ve ding a si ko. Clarksundar, Alanharkness, Raymondedwardbrown, Charlesmarshallkraf t, tiah ttial a si lo bantuk hin.

3) Kan phunmin tu cu kan i thlak chih duh ahcun sakmin tling hnu ah apeh in ttial ding. Sang Uk Cung Hlawnceu tiah, Sangukcung Hlawnceu tiah ttial lo ding. Sangukcung Hlawnceu tiah na ttialmi ah hin cattial phung/mit in kan zoh ahcun phun min le sak min theih khawh a si ti lo. Minfang an pahnih hin thilri, thilnung min ah ruah an si.

4) Phun min zong cafang ngan in ttialding a si lo. Sen Thang, Zo Phei, Hlawn Ceu, Kheng Lawt, tbt. in phun (clan) min ah ttialding a si lo. Hihi minung min ttialning le a kalning cu a si. Cucaah phunmin ttial ahcun Senthang, Zophei, Hlawnceu, Khenglawt, tbt in ttial ding a si.

5) Hi bantuk hin minung min ttialning le thilri min ttialning hi an i dan ning a si. Cucaah Laimi kan min ttialning hi thliri min bantuk sawhsawh ah cheukhat a can cang mi le can aa tim rih mi pawl kong ah lung a fak tuk.

Minung cu thilnung kan si lo. Minung kan si. Ca/Literature kal/umtuning ah Minung min le proper noun poah cu cafang ngan in ttial a si bantuk in Laimi kan min zong kan ngeih tthing ning te in facang ngan in ttial ve ding an si. Cafang hme in nan/kan i ttial tikah thilnung sawhsawh nan/kan lo.
Salai Vantu nih 2000 hrawng ah “Salai” le “Mai” hi kan miphun min ah ilak cio ding a si tiah a rak ttial i a rak thlah. A ttialmi le a fianter mi a ttha ngai. Al awk um lo a si ko. Kan cohlan duh le duh lo, le kan ilak duh le duh lo lawng a tangmi a si. Tukum 2007 chung zong ah cu lio ta cu a rak thlah tthan. Nan rel cio ko lai. Anih a issue cu “Salai” le “Mai” hi Chinmi dihlak nih ilak dih usih law ti a si. Karen nih “Saw” le “Naw” an i lak bantuk khin Laimi dihlak nih “Salai” le “Mai” cu ilak dih usihlaw ti hi ka duhbak mi a si ve. Za ah za in ka dirkamh i Salai Vantu proposal hi tlam a tling te lai ti ruahchannak ka ngei.
Atu kei ka issue cu phundang deuh, kan min kan ttialning kong i kan tlaunak kong tu a si. Kong dang a lo nain aa pehtlai mi an si. An i tthen kho lo. Laimi hi miphun phunkhat kan si ve ahcun kan sining dirkamh kan hau. Biahmaisa ah ka chim cang bantuk in kan dirkamhning le zohkhenhding hna lak ah hi kan min kan isakning le kan ittialning hi kan miphun dirkamhnak pakhat a si ve. Salai Vantu chimmi “Salai” le “Mai” hi Chinmi dihlak in ilak kho usih law, kan pupa chan in min kan isakning le kan ittialning tein zul kho usih law zeitluk indah kan feh chin hnga!
L Sui Kung Ling
---

Note: Mah ca hi 7 October 2007 ah Zophei Forum ah rak thlah cangmi a si.

Read More
Tawlreltu - on Wednesday, December 30, 2009
0 comments
categories: | | edit post

How we come to have the name Chins

By Pu Lian Uk


How we have the name Chins has been very simple. In short British annexed India in 1760 and Burma in 1885. They discovered a vast territory inhabited by a distinct people of non-Indians and non-Burmese/Burmans outside the two territories.


They found out that the inhabitants of that vast independent territory were the people who practiced the culture and language of the people inscribed as Chins in a stone inscription created in 750 AD and discovered it in 1500 AD. So it is a proof that the Chin people had been in their territory long before even the country Burma was in existence as it was founded only by the first Burmese King Annawrahta in 1044 AD. It is also written the Stucture of Chin Society by F.K. Lehman that no trace of Burmese/Burmans settlement was found up the Chindwin river beyond Monywa till 1500 AD.


The British negotiated the native Chin rulers to allow them to construct land route through the Chin territory to connect British India and British Burma. They invaded the Chin country in two military fronts from British India and British Burma in synchronization as they were not allowed to construct that land route. They could not easily defeat the Chin resistance forces and made agreement with the Chin native rulers. The agreement was that all the Chin native rulers should rule their respective domains in their same rank as before and the Chin rulers were to give tribute to the British after what is now Aizawl, Lunglei, Tedim, Haka, Falam and Kanpetlet were occupied.


They discovered that the whole population in the territory practiced the same religion, culture and several dialects based on a branch of Tibeto-Burman language which we can prove today that it has truth in it. They constituted three districts on British India side and two or three districts on British Burma side demarcating the boundary between British Burma and British India according to which it was occupied from India front and Burma front during the invasion.


The Governor General in Council which then ruled both British India and British Burma passed a law known as Chin Hills Regulation 1896 to administer this newly occupied Chin territory. The agreement made between the Chin rulers and the commanders of the British invading forces was also enshrined in the law though the occupation was continued on till 1927 in which period the Chin Hills Regulation 1896 enforcement was extended to the whole territory.


The demarcated boundary of the Chin territory within the five or six districts was also recorded in the Chin Hills Regulation 1896. That demarcated Chin territory was recognized once by the international law as the Chin Hills Regulation 1896 was the Law of the British Empire based on the law of the Government of the British Empire in those days.


Thus the territory will remain to be the historical territory of the Chin people in the history to come like the territory of Israel which was demarcated in the historical book of the Bible remain Israel territory after they left for 2000 years and reclaimed it in 1948. But the Chin territory needs to be reclaimed by all the people who once were included in the definition of Chins in the Chin Hills Regulation 1896.


There was a provision in the chin Hills Regulation 1896 that Chins includes Lushais, Kukis, Nagas, Chins in the Chin Hills and any person who practice the Chin culture and language. The same definition of Chins has been adopted by the Chins Affairs Council during the Constituent Assembly of the Union of Burma (UB) 1947 and after independence. No Chin Members of Parliament of the UB had ever raise any questions about the name Chins in the Chin Affairs Council 1948 to 1962 and later on.


At present we have no legitimate Chin Council to pass any law and we are to follow the old laws passed by the people elected MPs before 1962 according to the principle of democracy, “the rule of law” as we are all fighting for democracy.


The name Chins was thus known as Laimi in Falam/Haka/Matupi dialects and Khamtungmi or later on Zomi in Tedim and Cho in Kanpetlet dialect. We are free to use on these nomenclatures we have in our several dialects as we have mentioned below depending on in which local dialect we call Chins in Tedim or Kanpetlet or in Falam/Haka/Matupi or in our international name.


Germany has two names Deutschland and Germany. But the two names mean the same people. India has Bharat or Hindustan or India in three names, but the three names mean the same people. In the same way, we may have Chin or Laimi or Zomi or Cho in different names meaning the same people too.


It is widely known that the river name Chindwin is given after the name of the Chin people and its source are from the Naga Hills though it is not known as Nagadwin. It thus means that Chin might be the original name of both Naga and other related people like Chins. No scholar has ever given satisfactory proof so far what the term Chins means other than the definition given as it includes Lushais, Kukis, Nagas and Chins in the Chins Hills etc.


The name of a territory is to be voted in referendum in democratic process and we cannot say that it will not change to Laimi or Zomi or to others or the same name in the future.


So to try to divide the same single people as different people on the line of the way we call Chins in different names will not make any good for all the same single people demarcated as one historically since 750 AD.


We are not to give up our historical fact in that stone inscription of 750 AD as it clearly proved the existence of our territory and its people long before the country Burma was in existence. That stone inscription is also to prove that we are a distinct people different from the Burmese from the beginning of our history.


We are a people whose history is expanding ever wider to the world and to create a new name at this age also will be rather not advancement, but it will rather mean going backward to medieval age in reactionary thinking.


If we speak in Tedim dialect any Chin from south or north call ourselves “Ei Zomi”. At the same time if we switch to speak in Falam/Haka/Matupi dialect we, the same people, also switch to call ourselves “Kan mah Laimi”. At the same time, if we switch to speak in other international languages, we use our inter-national name “Chins” as “we the Chin people”.


In the same way, Germany is also Deutschland in German and Germany is their international name. So German themselves do not use Deutschland when they write or speak in English or maybe in any international language as Germany becomes their inter- national name. So is India though it is Bharat in Hindi and so is Japan though it is said their national name in Japanese is not Japanese, but Nippon and so are many other countries for those which have their generic name and international names.


In our neighbor, Arakanese people call themselves in their generic nameYakhaing. But they do not advocate changing their international name Arakan and Arakanese to Yakhaing as Arakan has been their name known internationally for generations like the name Chins has been known widely and internationally for centuries.

Reference: “Emergence of the Chin Hills Regulation 1896: Its scope and importance in history” in the book “Chin History, Culture and Identity Edited by K. Robin” Page 261, published 2008 at the Dominant Publishers,

4378/4-B, Murari Lal St., Ansari Rd., Daryaganj, New Delhi 110002, India. Ph. 011-23281685, Fax:+ 91-11-23270680; E-mail: dominant books@post.com

Read More
Tawlreltu - on Wednesday, December 23, 2009
0 comments
categories: | | edit post

Rua par ruang ah paam a tuar taktak mi Paletwa peng kulh chung ah mangtaam bawmhnak a pek mi hna paoh cu khua mi nih cham than dih ding in thil ningcang lo in an tuah to caah Christian Solidarity Worldwide in le Humanitarian Aid Relief Trust timi bu hna nih dothlatnak an tuah lai ti a si............................Relchap

Read More
Tawlreltu - on Tuesday, December 22, 2009
0 comments
categories: | | edit post

BETHLEHEM

Sui Chin

(1) Rawl tampi a chuah hmun. Rawl inn. (Bethlehem Sullam)

(2) Miphun tak a semnnak. True citizen of Isarael (Benjamin). Bethlehem kalnak lam ah a chuak.

(3) Thluachuah hmuhnak hmun (Naomi le Ruth)

(4) Mi lianngan Ropui an chuan hmun. (David Siangpahrang, Adangdang

(5) Lei le Van ah Cung Nung Bik Kri a chuan hmun

(6) Sualthawinak caah tu le tukhal. (Bethlehem tukhal hna. Jesu pathian tufa le tukhal tha.

1/. Rawltampi aumnak/ rawl inn

Bethlehem ti cu rawl tampi a chuan hmun/ Chang inn ti asi. Hi khua hi Jacob nih a duh bikmi a nupi Rachel nih, Benjamin a hrin lio ah naucung in a pamnak I an vuinak hmunhma ti zong asi. Rachel cu apa Laban sin in a pasal Jacob le, a u Leah, Jacob nupi thotho, an fale hna le an sal le hna he an chuah lio ah khan a pa Laban milem pathian cu a fir I aa citmi Kalauk kengden tangah a thuh hna I a thutnenh hna. Apasal Jacob cu pathian mi hngalh le venmi asi lio ah a pasal pathian itawm loin a nu le pa inn chung I an biakmi milem pathian cu kaltak kho loin a fir I a kalpi ve. Laban nih Jacoh a dawi ah khan ka pathian na fir tiah Jacob thlam vialte cu a thlawk dih nain a hmu lo. Jacoh zong nih ka fir hrimhrim lo kan check dih law a sinah na pathian na hmuhnak minung cu a thi hrimhrim lai tiah chiat aserh. Aduhbik mi anupi Rachel nih a fir ti a hngal lo. Jacob cu pathian nih Abraham a tefa sinah pek a tiammi ram panh in a hruai caah anupi Rachel, milem pathian biami he hin cu ramtiam cu pathian nih luhter a duh lo ti a fiang. Cu caah Bethlemhem lampi ahcun nau rawk in a thi I a vui. Tah le mithtli he Jacob nih Bethlehem lam cu a zulh. Hi nih hin Kri biatak chungah kri he aa tong cangmi hna nun a sawh. Cu nunnak lamthluan ahcun rawl tampi a chuah hmun Bethlehem, Pathian biatak le thlarau nunnak hmun panh in an kal lio ah hin Bawipa nih zumtu nunah a pawm lomi thil cu kan duh bikmi, kan herh bikmi, a tel loin khua kan sak khawh lomi thil zong a kan thlongh piak tawn ti a fiang. Misur dum zohkhenh tu nih a tlai lomi nge a tan I a tlaimi nge nih misu thei tha le thlazau zuthlum tlai chinchin ding in a sersiam bantuk asi.(John 15) Thlarau rawl tampi a chuahnak Bethlehem panh in kan kal lio ah hin Pathian sin in a rami thlarau rawl cu nunnak ah kan hman khawh nak hnga, kan nunnak ah bawipa sunparnak a dawn khan tu ding thil kan minung sinak ah kan kep chih tawnmi thil hna cu sunghnak, tuarnak, tahnak le mithli, ningzah mualpho, mihrut sinak, le chunglei ah meisa bang a kang cuahmahmi nunnak he kan vuiliam ta I, nausem Benjamin cu Jacob nih mithli he a pawm bantuk in, kan nunak ah kri nih suunpar nak pumhlum a conak dingah vuitampi tah le mithli he sunparnak kan pek hi bawipa nih a kan duh piakmi le midang caah nunnak chuah kho dingin thlarau taksak thluachuah a kan peknak hrampi zong arak si tawn.

2/. The true citizen (Benjamin) a chuah hmunhma asi

Jacob fale lak ah hin Benjamin lawng hi Kanaan ram ah a chuakmi asi i the true Citizen of Isarael ti zong asi. Adang a unau pawl kha cu Ramleng ah a chuakmi an si caah Benjamin hi Ram minung diktak, asi ti asi. Cu caah Israel mi nih nihin tiang khin Benjamin miphun si hi an I uanpi ngaimi zong asi. Bethlemhem khua cu Benjamin khua ti zong in auh asi fawn. Asi nain Benjamin nunnak phen ah hin tuarnak le sifah nak a khat I a nu Rachel Milem biami nu kut ah thang loin Pathian nih a chonh I a veh lengmangmi apa Jacob kut chungah a thang. Hi nih hin vulei (nu) sinak si loin van nun thlarau thilthuam a kawk.

3/. Thluahchuahnak hmun

Bethlehem ah hin mirumpa aum i aminah Elimelek ti asi. Mah pa hi mirum ngai atu lio holh in chim ahcun millioner ti auh khawh ding asi tiah tuanbia tial thiam nih an chim. Bethlehem ah pam a tlun caah a neihchiah tirawl cu mi sifak nih an ka ei pi thlu lai ti phan in a nupi Naomi le a fapa pahnih he cun Moab ram, pathian bia lomi umnak ram ah a pem. Asi nain, Bethlehem a chuahtak hnu in a chungkhar le amah an rawk. Tam in thih loin a neihchiah le vulei sinak aa zampi mi cu a thih tak.. A fapa le pahnih zong an thih ve caah min ngei loin a thi. Zumtu kri biatak thlarau a tem cangmi nih pathian huhphenhnak le mah sin in a rami thlarau taksa nun lamhruai humhimnak leng i a chuah i mah duh khuaruah lawng in pathian a zamtak tikah taksa thlarau pahnih in kan tlakchiatpi ti fiang tein a kan chimh. Naomi tu cu Bethlehem ah rawl a um than ti a theih cangka in cuka panh cun a kir vima than hnu ah, khuaruah har in Bawipa nih thlua a chuah than. Zumtu cu thazang der in kan tlau can le lam kan palh can a um theu. Asi nain kan tlaunak chung in thinlung dihlak in a sin kan kir than tikah tumcop pathian asinak le a zahngeihnak mi cungah langhtertu pathian asi zia fiang tein a lang. Naomi cu a fale nih an rauh takmi monu pahnih a ngei hna. Ruth le Orpah an si. Orpah nih a kirtak i cu hnu cun Orpah a kong Bible ah alang tilo. Asi nain Ruth nih cun Noami cu na thihnak ah ka thi lai, na miphun cu ka miphun an si lai i na pathian cu ka pathian asi lai tiin Bethlehem ahcun a zulh. Bethlehem ahcun khuaruahhar in thluachuahnak a dawng ti zong kan hmuh. Ruth cu Boaz mirumpa nupi ah a cang i David siangpahrang a pi asi fawn (Ruth 4:11).

4/. Mi lianngan le ropui an chuah hmun

Siangpahrang David a chuahnak khua le Profet Samuel nih Isarael Siangpahrang si dingin chiti a thuhnak hmun asi. Cu pinah hika hmun ah hin tukhal sinak nun in Pathian fale Isarael mi khaltu/uktu asi. Tukhal nih cun a tu hna caah eiawk kawl in tlangkip a hrawn lawng si loin him tein a ven hna i cakei le chandeih ka in a khamh hna. Lungpang cheng baling an tlak lonak ding ah lam tha a kawl i a tu hna caah nunnak thazang a sen. A sur asa a tuar. Asi nain cucu a khalhmi tu nih a hngalh thlu khawh ding in an sinah a chim khawhmi le a chuan khawh mi aum lo. Tlawmpek le nunthap rian asi. David nun nih hin Kri dawtnak le kan caah nun a pekmi muithlam fiang tein a sawh. Kri le Pathian sining a thuh le kauh zia hi minung nih a cheu chum hmanh kan hngal in kan chim kho lo nain a dawtmi atu hna caah nunnak a pek i a tuah dingmi cu a tuah ko. David siangpahrang a thazang cu Pathian ah asi. Isarael siangpahrtang hna lak ah pathian a duhbik le a tihzah bikmi asi, pathian hi hawikom lawng si loin a caah a thlum i a duhbik mi a hngahchan lungpi, phentu, chanhtu le a khamh-tu ah aa tleih ti hi Salm cauk chung i a hla phuahmi hna nih khin fiang tein a langhter. Cu caah pathian nih David sinah biakamnak ka sermi cu zeitik hmanh ah ka let lai lo ati (Salm89:33-36) bantuk in amah tefa in Lei le Van Khamhtu Jesu kri zong a chuak tihi ngakchia te zong nih a theih. David siangpahrang nih cun a tukmi ral poh pathian thawnnak in a tei dih. Cu nih cun Jesu kri cu teinak bawi asinak ding muithlam a sawh. Cu hnu ah a ral le a serhsat cuahmahtu afapa Abslom le Sawl hrinsor Semei zong lehrul cham loin dawtnak an cungah langhter nak nih Kri nih awn-au lo tein kan sualnak a phurh dingmi muithlam zong a kawk. Cu caah pathian nih David cu ka thinlung a pumi ati. David nun hi zumtu caah cun hngar tlak asi. A siangpahrang sinak sunparnak si loin pathian a duhning le dawtning hi a dawhtuk hringhran batuk in pathiann nih mah zong dawhtuk in a thomh ve. Zeitluk in dah pathian cu a duh ticun vuikhat cu Philitinmi Raltuknak i Adullam lungkua i a um lio ah Bethlemhem tikhur ti cu a ngai ruangmang. “Atu tak ah hin Bethlem tikhur ti kha hei ding kho ning law ka hei duh dah” ati. A ralbawi mihuaisen pathum nih Philitine mi ralhruang kar ah a thli tein Bethlehem tikhur ti cu an va than piak. Asi nain David nih midang nunnak thisen thap in an va thanmi ti cu ding duh loin Bawipa Pathian caah ah a thlet ti kan hmuh. Hi bantuk in pathian a duhmi asi caah hin Bethlehem khua zong hi Jesu chuahnak ding ah kan pathian nih a thim bik ko rua. (2Samu23: 13-17). Hi lo hi Bethlehem khua hin Ralbawi le Isarael miphun tung tu mithawng an chuahnak ti asi nain, cucu Bible cang ahkan kawl manh lo.

5/. Lei le Van Cung Nung Bik Bawi Kri a chuah hmun.

Bethlehem khua hi Pathian nih ami hna caah a remruat tlinnak ding ah, a thinlung le amit a futnak hmun asi. Bawikri nih kan tuah ve tel loin kan caah a tlintlakmi dawtnak kong cu tampi kan theih dih cang. A hrampi cu pathian nih vulei a dawtuk Hingham caah a fapa neihchun a pek ti ah hin a tling dih. John 3:16. Zei ruang ko ah dah cutiko cun pathian nih vulei cu a dawt hnga?. Vulei pumpi hrimhrim hi maw aa dawh tuk in a hmuh i a dawt hnga. Vulei a dawtnak chan cu amah musam keng (Gen 1:26) le mah sinak hrawmh in Gen 2:7) a sermi minung ruangah asi.

Eden dum chungah minung aser lio ah khan minung cu thil pahnih in a ser. Cucu amah muisam keng, vansinak le vulei in a sermi kan si caah asi bik. Gen 2:7. Amah muisam keng in timi hi thil fate asi lo. Saram, thing kung, ni le thlapa le thil siam dang a ser hna nain a mah muisam keng in a siam hna ti kan hmu lo. Titsa thisen ahcun minung hi saram he kan ineih bik. Asi nain saramnak in sang deuhpi ah ser kan sinak cu khua ruah/tuaktan, sersiam, chiatha thleidan khawhnak le cawncan thiamkhawhnak kan ngeih hna hi asi. Vawkpi cu rawleinak cabuai thutdan ah thu in rawlei cawn piak hmanh law a nun chung ah a thiam kho lai lo. Vanzuang le zawng le uico hi cawn piak khawhbik an si an ti nain minung khuasak nunning tampi cawnpiak khawh an si lo. Vulei ah sermi thil vialte hi Pathian nih amah huham a kan pekmi thilti khawhnak in an cungah nawlngeihnak a kan pek ceo khi asi. Cu caah amah pathian cu ka nunnak ah a um ti fiang tein a lang. Kan nunnak ruhchuktuah le thisen zungzam ah a khat. Kan lungtur le kan thawchuah ah mah hmual aum. Damnak le nunnak asinah kan hal lengmangmi zong khi kan lung tha tein a tur i kan pumsa ah thisen nunnak tha tein a kal i kan thih lo nak caah arak si ko. Kan lung a turti lo ahcun pumsa ah thisen le Oxygen a kal tilo caah thawchuah ding kan ngei lo i kan thi. Daihnak le hna-ngamnak kan halmi zong khi buainak nih kan lungtur le thisen zungzam ahrawh khawhnak hnga lo, normal tein kan lung a tur khawh peng nak hnga a rak si men ko. Cuti a sermi minung cu Eden dum chung ah a chiah hna i a zohkhenh hna, a dawt hna, a komh hna i veh hna. Van cungmi nak in danglam bik in sermi kan sinak cu vansinak le vulei sinak thil pahnih kawp in sermi kan si hi pathian thin lung le mit ah a dawhbik thil pakhat si ve dawh asi. Zei ruangah ticun amah sinak a thuh le sanzia hmanh thathi in a hngal lomi minung caah a fapa neihchun nunnak tiang zuah loin a pek siannak ah hin pathian thinlung ah zeitluk in dah minung hi kan sunlawi I kan I dawh ti fiangte in a lang. Cu caah van ah khin kan caah hmun a kan ser piak I cucu Eden dum timi pradiase cu asi. Nunnak thing cu Jesu kri asi Thihnak thing cu Eve le Adama hlengtu hna setan lung put, hlan ah Jesu dawhnak in dawhnak phuntling he rak thomhmi pa, Pathian sinak cuh in pathian a dotu Lucifer, van in hlonh hnu ah pathian dawhnak cu an hlih piak mi muihnak pa kha asi.

Cu bantuk in amah sinak telh chih in sermi minung cu, Setan nih a hlen i a thluk hnu in vulei ah thawl kan si ko nain pathian thinlung a fak. Minung cu a ngai hna. Van ah an umnak hmun a ruak caah bawipa lung a leng i Sual bawi uknak chung ah harnak le fahnak kan tuar hnu in zungzal hremhmun kan ta asi ding a ruah ah a lung a fak. Hihi fa chimh ngai lo nih khua sual a tawn i hrem le vuak buin thong inn le rian hrang a tuan ti hngalh bu in zan it lo chun it loin fale zawn kan ruah ah a si kho, si kho lo ti ruat loin a chuahnak ding khua kan khan bantuk he khin a khat. Kan dawtmi kan thisen le nunnak in hrinmi caah a sual maw sual lo maw, a luatnak ding asi ahcun neihchiah vialte senral dih kan ngamh bantuk asi. Pathian thinlung cutluk cun minung cu kan sunlawi caah a fapa neihchun tiang a peknak cu thil fate asi lo. Kan mah loin kan pathian a tlei lo.

Cu hnu ah mah nunnak telh chih in sermi minung cu sehtan nih a thluk khawh ruangah zeihmanh tuah loin Setan kut ah va dih ko she ti cu kan pathian caah asi kholo mi asi. Zeihmanh tuah loin a um ahcun Pathian cu Setannak in a cak lo deuh i Setan thil ti khawhnak cu a sung a pek asi lai caah Pathian a sinak zong thilsiam le minung caah sunlawinak zeihmanh a ngei hnga lo. Kan pathian cu a um hlehle kho lo.

Billy Gramham nih Hngerte kekiakmi va thlawp ding cun ka kut hi a ngantuk i zeiti hmanh in asi kho lo. Hngerhte damhkhawhnak ding ahcun an lak i hngerte pakhat va si ve lawngah cu hngerte ke kiak cu ka thlawp khawh hnga ati. Jesu vulei ah a ratnak zong cu bantuk cu asi. Minung nih hin zeibantuk fimnak thiamnak sannak le sinak hmanh ngei usih law sertu sining dihlak hi kan hngalh khawh ding asi lo. Cu ruang ah kanmah level in a ra i, cu hmanh ahcun hi vulei mi lianngan, thil ti khomi le keimah a timi hna bantuk dinhmun thim loin, a hmebik le tungkil vamkar I aummi michia le san tlailo, lomhnak le nomh nak a tong ve lomi, ngeichia lungkuaimi hna le, ka thatnak le thilti khawhnak ti chimh awk a ngei velomi misual le hnomtin phur tiang in a hrut khawh hnanak ding ah a niambik hmun cuh in minung ah a hung cannak hi asi. Cu caah pathian nih vulei a dawt hring hran caah a fapa neih chun a pek nak chan cu amah sinak a ngeimi a kutchuak minung a dawtmi hna ruangah vulei hi a dawtnak asi. Kan lai holh ah kan dawtmi hna cu an arbawm le vawk kawm tiang in kan duh chih ti a um. Cucu pathian dawtnak zong asi Cu caah Bethlehem cu a rawn panh vima i Lei le Van Cung Nung bik mihuaisen asi ko nain, a niamnak bik caw rawl kuang ah a lu a hnget. Hi bantuk hi mihuaisen hi vulei ah an chuak ti lo i an chuak ti fawn lai lo.

6/. Bethlehem Tukhal

Isarael mipi a rak uktu hna David cu tukhal asi. Bethlehem tlangram ah a pa Tu a khal I pathian a sinah aum. Jesu chuah lio i Bethlemhem tukhal hna i a khalhmi tu hna kha, anmah Temple ah sualthawinak ding, midang nunnak ai ah thah dingmi tu a khaltu an si ti asi. Cu caah kha tukhal hna kha sual raithawinak caah a thaumi le dotla siding tukhaltu an si. Tukhal cu nun tlawm, chuan ding ngei lomi an si. Cu hna sinah cun Vancungmi kha an lang hmasa. Cu tukhal hna cu Jesu thawngtha a theih hmasatu, a bia hmasa tu le a hmu hmasatu an si.

Cu caah Bethlehem, David nun, tukhal hna sining le kan bawipa Jesu chuahning hi pehtleihnak an ngei dih i cu nih cun Bawi kri cu kan Thlarau/Taksa nunak rawl, Kan sual thawinak, Lei le Van Siangpahrang, Tukhal tha, nauta mi cawisangtu, ngeichiami hna lomhnak, vutcam ai ah pangpar thi, mithli can ah kan lomhnak chiti le Zion kan hla dawh asi nak fiang tein a langhter.

Nihin ahcun Isarael ram I vulei Bethlehem cu, Palestine mi hna kuttang ah um. Acungah pathian mit ifut dawh asi tilo. Kri chuah hnu biakam thar nun ahcun Bethlemhem cu Kri thawng in thlarau in kan thinlung ah chiah asi cang. Vulei Bethlehem ah Pathian mit fu tilo in Zumtu thlarau/thinlung Bethlehem ah Bawipa mit a fu cang caah cuka ahcun Jesu Kri cu a chuah awk asi. Cu Bethlehem thlarau/taksa tirawl umnak inn nun ahcun a cunglei thil zeimaw tal hi kan kaltlang lo awk a tha lo. Cuka ahcun Jacob bantuk in kan duhbik le kan nunnak tlaitu kan vuliam ta ahau kho men. Benjamin bantuk in vulei (nu) belh ding ngei loin Pa pathian lawng belh kan hau kho kho men. Noami bantuk in apsal le fale thlan kaltak in akir thanmi, Ruth caah ruah channak le Lei le van thluachuah, David bantuk in Bawipa a duhdaw i bawipa nih amah dawhnak in a thomh thanmi, Tukhal hna bantuk in a niambik le nauta dinhmun cuhnak in pathian aw theihnak, Kri bantuk in kan sannak tlang vialte thumh i a niambik hmun cuh nak in asi kho. Kan nih kan zawr tikah asangbik van ah khin pathian cu thangthat asi lai i, vulei ah a dawtmi hna sinah remnak a leng tawn. Bawipa min thangthat si ko seh.

Read More
Tawlreltu - on Sunday, December 20, 2009
0 comments
categories: | | edit post

Vawleicung Sianghleirun Ttthabik 20 (20 World’s Best Universities)

Danny Bawi Thianhlun

Hi Vawleicung ah United Nations chungtel ram hi ram (192) a si. Sihmanhsehlaw, cu ram hna lengin UN chungtelram a silomi ram 2 a um rih. Cu hna cu Vatican City le Kosovo an si. Hi ram 2 hi cu UN chungtel ram an si lo. US Department of State nih cun vawleicung ah ram (194) a um tiah a cohlan. Greenland hi June 21, 2009 ah Independence ram pakhat in cohlan a si. A tu hi tiang ah hin cun milu relnak in cun minung tlawmbik umnak ram a si. Cu caah cun vawleicung ah hin ram (195) a um ti khawh a si.

Vawleicung ram (195) i a ummi Sianghleirun vialte lak ah a tthabikmi Sianghleirun 10 cu mifim hngalhsang hna nih an hlathlai I an tuaktan dih hnu ah US News & World Report nih December 16, 2009 ah a tanglei bantukin thawngpang thlahnak a ngeih.

Sianghleirun Umnak Ram Dirh Kum

1. Harvard University United States 1636

2. Universisty of Cambridge United Kingdom 1209 (No reliable source)

3. Yale University United States 1701

4. University College London (UCL) United Kingdom 1826

5. Imperial College London United Kingdom 1907

6. University of Oxford United Kingdom 1743

7. University of Chicago United States 1980

8. Princeton University United States 1746

9. Massachusetts Institute of Technology (MIT) United States 1861

10. California Institute of Technology (Caltech) United States 1891

11. Columbia University United States 1889

12. University of Pennsylvania United States 1881

13. Johns Hopkins University United States 1876

14. Duke University United States 1930

15. Cornell University United States 1869

16. Stanford University United States 1885

17. Australian National University Australia 1946

18. McGill University Canada 1821

19. University of Michigan United States 1817

20. University of Edinburgh United Kingdom 1582

A cunglei langhtermi he pehtlai in mitampi nih biahalnak an ngeihmi cu zeikhi dah an zoh I hi sianghleirun hna hi a tthabik tiah an ti khawh ti khi a zei si hnga. Hi bialehnak ding caah hin cun thuk deuh le kua deuh in ruah a haumi a si. Sihmanhsehlaw, mifim tampi nih an chimrelmi le an ttialmi chungin keimah hmuhnak tlawmtel langhter ka duh. Sianghleirun pakhat a ttha an ti tik ah an zohmi thil hna cu

1. Zeitik kum ah dah zeibantuk minung nih zeibantuk ruahchannak he an rak thawk (History and Vision)?

2. Zeibantuk rianttuantu nih zeibantuk hruainak in an rak kalpi (Founders /co-founders and Leadership Styles)?

3. Fimcawnnak kong he pehtlai in bawmchantu thilri tlamtling an ngei maw (Facilities and Libarary)?

4. Sianghleirun cachimtu hna hi zeibantuk sianginn in dah an dih zeibantuk fimthiamnak dah an ngeih (Professors and their educational background)?

5. Phunkip cawnnak lei in zoh ah cawnnak phun a tling maw? (Majors)

6. Vawleicung ram vialte hna chungin ramzeizat nih dah fimcawnnak an rak ngeih I siangngakchia pazeizat dah an ngeih (International relations)?

7. An rak thawk ka in a tu tiang ah siangngakchia pazeizat dah an chuah I minung zeizat dah hmanawk an tlak (Results or achievements of the Expectations) ?

Hi a cunglei hna hi cu a buaktlak in zoh I hlathlai dih hnu ah mipi theih in langhtermi sianghleirun hna an si. Sihmanhsehlaw mah le duhmi, mah le cawnnak hmum hma cio dueh in zoh a si ah cun a tanglei zong hi theihttha an si.

Top Ten Universities - Natural Science

  1. University of California, Berkeley
  2. Massachusetts Institute of Technology
  3. University of Cambridge
  4. Harvard University
  5. Princeton University
  6. California Institute of Technology
  7. Stanford University
  8. University of Oxford
  9. Cornell University
  10. Yale University

Top Ten Universities - Life Sciences and Biomedicine

  1. Harvard University
  2. University of Cambridge University of California, Berkeley
  3. University of Oxford
  4. John Hopkins University
  5. University of California, Berkeley
  6. Stanford University
  7. Imperial College London
  8. Yale University
  9. Massachusetts Institute of Technology
  10. McGill University (Canada)

Top Ten Universities – Technology

  1. Massachusetts Institute of Technology
  2. University of California, Berkeley
  3. Stanford University
  4. California Institute of Technology
  5. University of Cambridge
  6. Imperial College London
  7. Carnegie Mellon University
  8. Georgia Institute of Technology
  9. University of Tokyo (Japan)
  10. National University of Singapore (Singapore)

Top Ten Universities – Social Sciences

  1. Harvard University
  2. University of California, Berkeley
  3. London School of Economics
  4. Yale University
  5. Stanford University
  6. University of Oxford
  7. University of Cambridge
  8. University of Chicago
  9. Princeton University
  10. Columbia University

Top Ten Universities – Arts and Humanities

  1. Harvard University
  2. University of California, Berkeley
  3. University of Oxford
  4. University of Cambridge
  5. Yale University
  6. Columbia University
  7. Princeton University
  8. University of Toronto
  9. University of Chicago
  10. Australian National University (Australia)

A cunglei langhtermi ah cafang palhmi siseh, a dang palhnak a um ah cun theihternak rak ka ngeih hram ulaw ka lawm ko lai.

******************************************************************************************

"Genius without education is like silver in the mine"

Read More
Tawlreltu - on Friday, December 18, 2009
0 comments
categories: | | edit post


Chinland Nitlak-Chaklei ah Eco-Tourism Kawng
ECO- TOURISM SITE IN NORTHWEST PART OF MYANMAR (CHIN STATE)
By Salai Tial Bawi Ling

Environmentalist

Biahmaithi

January 2006, kum lio Thailand in Kawram nitlak nak lei ah fields research tuah ah Laitlang pumpuluk ka rak tlawng. Laimi 70% hrawng cu lo thlawh in a paw a cawm mi kan si rih . Facang, fongvoi fang aalu mempek le ra, baa hna kan cing. Lothlawh ning cang le thleici kilkhawi ning cang fimnak thatein kan ngeih rih lo caah kan lo hna i a vui mi tirawl hna hi kan i zaa hna lo. Nikhat kan tuan mi hi ni khat ei menmen lawng kan hmuh khaw. Kumpi kumkhat chung retheih thabaa nak le har nak lawng te kan tong. Lo rian lawng kan tuan nak ah kan zawt kan fak tik ah mual kan pho tawn. Sizung kai nak le a herh mi sicawk thlopbul nak ding pheisa kan ngiehna lo. Dinh nak can hna kan ngei thatthi hna lo. Nihin Chinmi kan si ning cang hi ramthangcho hna he i tahchunh ah cun a har tak tak dirhmun ah a um mi kan si rih. Minung kansi nak sullam ngeilo nak hmun asi. Kan re theih ka themh tluk in athaipar kan zuun lo. Kan tuan tluk in kan paw a khim lo. Ralkap uk nak tang ah kan um. Cozah nih thancho nak cah zeihmenh a tuah lo. Laimi chung in santlei deuh le fimthiam nak sang deuh a ngei mi hna hi ngeihthlai le hlathlai asi. (Lukaa) pek a tam. Ralkap meithal le an eiawk an thilri menphalh lo in kan phurh piak hna. Cuchinchap ah motor lam le telephone i chonh biak nak hna hi vawlei cung ram vialte lak ah achaih bik nak hmun kan si hoi. Meng 350 hi a ni ni in kan rau leng ah a caan ah motorcar a rawk fur ah nawncek lawng te asi. Hihi 2006 kum lio thlanglei Chinram Mindat le kanpalet ka rak tlawn lio i ka ton mi a si. Chinmi hna nih kan i aur ngai mi Khawnuntum tlang (Mt. Victoria sea level above 15000ft) cherhchan in cozah nih eco-tourism an tuah. Eco-tourism an tuah hnawh chan cu Mt.victoria tlang chung i a um mi thingkung phunphun Saram hna vaphunphun le pangpar hna Thingkeppar phuntling hna le pelep hna khuai phunphun le khuaruah har nungphun a ngei mi Laimi kan tonbia hna hi vawlei cung nih theih duh le zoh duh ah asi.

Phuhlam Lehrulh phung an rak ngai

1850-1900 hrawng ah hin hi ka Mt.Victoria tlang pawng a um mi miphun hna lak ah pakhat le pakhat rak i that le phu rak i hlam phung lam an rak ngei. Hihi keikafian ning ah cun an paw a rak khim lo( ti rawl ) ruang ah a chuak mi asi. Vawlei a hninghno nak le a that nak tuhmawng ram a that nak hi a ho cio nih thlawh duh le tuan duh asi tik ah cu ka cu kan ram kan mah ta asi kan pupa ta asi tin an rak i cuh (USA ah hin Red Indian phung in a rak i thawk mi cawboy law tin Phunglam pakhat a um i cucu a hmasa bik nih a ham mi ram le ti khi a mah ta an si ti asi). Thlanglei Chinland um kan unau hna zong ramri thatein an rak ngei lo (Land title nihin tiang an ngei rih lo) Ram an i cuh bia an i al an ni rem hna lo tikah an ni that an phu an i hlam an nilehrulh lang mang. Mahna hi pakhat le pakhat rak i huat ruang ah si lo in ram an i cuh , an lung an i tong hna lo cu tik ah thaazang in an tang a tthawng deu mi nih an thei hna. Hikong dothlat ka tuah lio khuami hna he interviewed nak ka langh ter lai. (Ram kan rak i cuh hna i kan i cuh mipa nih kanpa an kan that piak cuasitik ah hi pa hi lehrulh kan duh kan mah chung in thazang a thawngmi an um rih lo ruang ah a dang hmun ah kan peem chung i kan mah phun chung in rinh chanh awk pasal tha kan vun chuah in kanlak i hruaitu u pa pakhat nih phu hlam ding in thal le cangcia an kan pek i a hlan i kan phun a rak kan that tu a um nak le a hodah that ding asi kha a kan chim ati. Pa hngakchia an um asi ah cun cu zong nih a hnu ah phu a kan hlam sual lai tin pa vail te cu that an si ati. Hi phuhlam lehrulh nak ruang ah khau hnih bak an ci a rak lo bal). Nihin ah cun cathiam mifim zong an chuak pak len i Phuhlam lehrulh hi cu a umtuk ti lo ti awk asi. Hi ka hrawng i eco- tourism a um khawh nak cu hiban tuk phunglam a rak um ve ruang ah zong asi cih.

Burma chung um Eco-tourism

Vawlei cung cheukhat ram hna i foreign income tampi an hmuh nak peisa hi eco-tourism hi asi. (E.gThailand 2006-75 % of income hi eco-tourism in asi) Kawlram balte ah cun eco-tourism hi thancho a thok ka te asi. Khual tlawn nak nawl (Vocation Permit) loin Rangoon Manday, Pagan le Shan ram Taunggyi ti lo cu hmun dang tlawn duh le Eco-tourism site a um nak kal duh ah cun Ralkap sin ah khual tlawn nak nawl (vocation permit) lak hmasa ahau. Hi khual tlawn nak nawl hi Naypyidaw khauthar ah va sok asi i thlahnih a rua. Mahtein i sok khawh asi lo (tourism agent pakhatkhat ai aw) in sok asi. Lungfak ngai asi mi cu Mt. Victoria tlangkulh hrawng cherhcan in Eco-tourism an tuah i Hotle le resort a ngei tu hi Kawl lawng te an si. Ka hawipa Omh Khaw Ki Mindat hi (YIT) chuak asi i Mountain Oasis Resort ah manager a tuan. An mah nih a zeipoah an rak thok mi le an tuan dih mi asi ko nan Chin mi an si caah hotel license a ngei kho lo Kawlpa forestry department i an director retired pa min in an license cu ser asi i hipa sin ah Rangoon a thutbuu in an hmuh mi poah an cheuh chih. Mahputar pa nih keimah ta asi ati lehlam. Hi kong thatein ka theih nak hi 2008 kum UNEP-ECO Peace Leadership Korae i environmental researcher rain ka tuan lio ah ka Advisor Professor pa nih Mt.Victoria ah kan tlawng lai a ti i khualtlawn nak nawl ka rak sok lio ah ka theimi asi. Ralkap nih eco-tourism hmun tin phun hnih in khual tlawn nak an then.Tlang cung thingkung saram hna um nak hmun le hlan lio siangpahrang khua hna ti an si. Kumkhat ah Dollar Million tampi a miak a chuah nak asi. Ralkap cozah nih cun an mah minung lawng te tuan nak nawl a pek hna i a maik vial te cu an milai hna kut lawng ah a um. A tang lei hi kan ram chung i eco-tourism um nak hmun hna an si…

1. Hlawga park

2. Moeyingkyi Wetland and Wildlife Sanctuary

3. Meinmahla kyun Wuldlife Santuary

4. Inlay lake Wetland Sanctuary

5. Shwesettaw Wildlife Sanctuary

6. Popa Mountain Park

7. Alaungdaw Kathapa National Park

8. Chattin Wildlife Sanctuary

9. Natmat Taung National Park( Mt. Victoria Chin State)

10. National Botanical Gardens

11. Kakaboraxi National Park

12. Sein- Ye Forest Camp

13. Yangon Zoology Garden

14. Indawgyi Lake Wildlife Sanctuary

15. Myaing Hay Wun Elephant Camp

16. Poe Kya Elephan Camp

17. Phonganrazi Wildlife Sanctuary

18. Thamanthie Wildlife Aanctuary

19. HuKaung Valley Wildlife Sanctuary

20. Lampi Aquarium and National Park

Teirap nih hmuitinh le hrambunh an vun i zuamcuah mah ve mi

Kawlram a kuah hi 677000 square kilometers asi i nichuah thleng lei ram hna lak ah (Indonesia lo cun) a ngan bik ram kan si leng ah hlanlio siangpahrang hna pen nak ram le vawlei rum, (indigenous cultures) miphun tling nunphung um nak, thing ram satil phunphun hna an tamtuk nak hmun asi. Cucu ralkap a cozah nih hitin a maik ka thot lai a ti. Ka ram chung ah rili lei in siseh (Costal regions) fing le tlang cung mi hna um nak (Hilly areas) khualtlawn nak tin ka then lai i peisa rut ning tin saduh a that.(long term eco-tourism site system ) hmun hna kha a cung lei ka langh tar nak hna ah khan tlawn khaw an si. Kawlram ah tourist paw nih tlawn an duh nakbik hmun hi Pagan le Lairam i Mt.Victoria hi asi tin ka hawipa nih cun ati.

Khonuntum (Mt. Victoria)

Laimi hna nih kan i ngei chun te kan tlang sang bik asi. Southeast Asai hmanh ah vawlei lawnglawng nih a khuh mi (lung pang horha tal lo in) tlang lak ah a sang bik mi asi. Rili in pe 15000 asang. Pe 3500- 5000 kar lak asan nak ah vawlei cung i hmuh awk ah a har ngai mi Black orchid a kheu leng ah pe 6000 a sang nak ah a min a um rih lo mi thingkip par an um. A hnah a um lo a baa hi aalu bantuk asi a par a eihre i kipahna a ngei. Pe 8000 a sang nak hrawng ah fir kung lawng te an si. Vawlei cung nichuah nak ram in nitlak nak ram katlawn nak ram vialte lak hmanh ah mah ka tlangpi i fir kung tluk in a kung a sang mi le a tha a ding mi fir kung ka hmu rih hna lo. Pe 9000 in a cung lei ah cun ram te te le kuhthing cang an um thli a hrang zungzal nak asi i a kung hi an sang tuk hna lo pe 20 in pe 30 cio hna lawng an si. Mahlakah cun chawkhlei par hi kumkhat chung an par hna i pe 15000 a sang nak hmanh ah chawkhlei kung hi an rak kheu kho hi ta ka ti. Saram phun tling an um cakei, pawpi, vom, ngalhraing, Fung le sazuk hna sakhi phun an tling zu le zawng phun hna an tamning hmanh varit vavu valah le awthaw hna vakok phunphun le vachik le va phun relcawk lo pelep phun (250) an hmunh mi chung in le vawlei cung i a tlau cang an ti mi vaphun hna le tingkippar hna an um.Va phun an tling nak asi leng ah nihin ah vawlei cung i a tlau ti mi va phun vanga ( Lyrebird) le thingbomcu va phun ( White browed nuthatch) hna an hmuh than nak hmun a si. Hika tlang na phanh ve tik ah cun na chan chung philh awk a tha lo tiah naruah ve ding aa dawh tuk mi fingtlang horkuang hna le saram va aw phun tling hna hi an si. Tu hmawng pipi chung ah thinghram baa ai phun relcawk lo le si ie kung tuul hna le baa hna. Si phun asi mi thingkippar phunphun an um nak. Fir kung an tam nak asi. Dapti a tam a hnawng (Alpine mild hot weather) asi i fur caan chung cu munmei nih a zelh, khuasik caan September in January tiang hi tlang kai caan an si i November thla khi van a thiang bik caan te le khualtlawn ah caan a rem bik le khuram a nuamh bik caan asi.

Lungzu puai hi tih a nung ma?

Thlanglei kan unau Chinmi hna nih a tu tiang an i ngei mi hlanlio an phunglam pakhat asi.(Kaidaw kua nih a tu tiang an hman rih Mindat in meng 18 tluk a hlat) Lungzu ti sullam cu lung biak kha asi. Lung nganpipi hi an rawk kho lo an fek tuk an tthawng tuk a zungzal an hmun a ho hmenh nih an hrawk kho hna lo ti an zumh. Cuasitik ah kan thit tik ah kan thlarua dawr nak a ngei lai lo raung ah hi lung nih kan thlarua a huphenh nak hna tin an tuah mi puai asi( An biak). Anthih tik ah an ruh cu tlakum chung ah an chiah i lung tang ah cucu tlakum cu an chiah. Acheu lung tang ah cun tlakum pa 9- 10 an um. March le April thla ah cu puai cu tuah asi. Lung pher ngapi (pe 6 -10 square ) asi mi tang ah (cabuai batuk in) a tang ah lung sau ngai mi pa nga pa ruk tin an denh. Lungzu puai voikat tuah nak ah sia a tlawmbik 6 -7 le zupu litter 10,000 hrawng a herh. chungkhat cingla hawikom vialte i sawm hna i ni 3 chung zupu le siasa i hunh i dinei laam asi. Zupu cu siaki in din asi. Puai chung poahpoah zing zan puai a tuah tu nih rawl dangh asi rih. Pheisa a ngeilo mi an si zong ah do an cawi i hi Lungzu puai hi an tuah. Pheisa tamtuk dih mi asi tik ah an chan chung bak an leiba cu an cham. (Extreme culture) kan ti lai cu. Kan unau an si ve tik ah chimle cawn piak remh deuh ding hna hi kan rain cio a si.

Hmaitial Nu (With tattooed face)

Khauhlan deu chanlio in an rak ton mi thil khua ruah har pakhat asi. Kawl singpahrang Mingdong(1853-1878) chan lio in a rak i thok an ti. Thlanglei ram um lai nu hna hi an rak i dawh tuk lawng si lo in an tivun a hninghno an cur a varngai tik ah Vaimi phun hna an mit a rak thit tuk. Nupi le sal caah an rak fir tawn hna. Pa vial te hi chun ah cun lo rain rak tuan zungzal tik ah ramlak lawng te ah an um. Nu hna nih inn rian an rak tuan i khuachung ah an rak tang tik ah Vaiho hna nih duhtawk in an rak fir khawh hna nak zong asi. Miphun dang fir cu an rak tih tuk ruang ah an hmai ah sinak in rak i tail i ka mui i dawh hlah seh law rak ka fir hna hla seh tiah an mah le an mah muichait nak ah rak i tuah mi asi. Anhmai an i tial ning cu kum 12 an si hrawng in tthitet hling in an rak tial hna i zerhkhat chung bak an hmai a phing a rak fak tuk i an hram an ai tuk caah an ka ah thing an rak seh tar hna (an hacang an i rail nak ah an ha vial te a tlong lai ti phan ah) a cheu cu sau tuk a zawt hna. A rak fah tuk caah hmasa bik ah an cel lawng an rak i tial cun an dam in an biang mah ti cun dotkhat hnu dot khat an i tail tar voikhat te ah an hmaizatein an i tail tar ah cun a fak tuk caah minung an si nak nih a tuar kho lo i an thi kho. Nihin ah cun cu hmai tial tar phunlam cu nungak asi ah cu nu nih va gneih a zat tik ah a hmai a tial tar lo asi ah cun va a ngei kho lai lo ti phunglam tu ah a thlang. Cu ruang ah an duh lo bu tein le an tih bu tein an hmai an i tail tar tu hi asi. Tlanglei kan unau catang a ngei deu mi nih hi phunglam hi cu a tha lo ee tin an thloh hna an cawn biak hna bawm ve hna uh sih.

Read More
Tawlreltu - on Friday, December 11, 2009
0 comments
categories: | | edit post

Total Pageviews

Google Search

Custom Search

Unsafe State

GPS cawkding

Chin Youth Organization

Chin Youth Organization
www.cyona.info

Donate Us