Chin Youth - Blog

Life Insurance kawng hi Life insurance azuar mi 'Agent' ka si lo nain thilbiapi si tiah ka hmuh i, ka theih hngalh tawk vun ttial ka duh. Life insurance athatnak, a biapinak heh ka chim ah hin pumpak hlawknak pakhat hmanh ka hmu lo. Nain, US um mi kan miphun dihlak nih Life insurance kan herh tuk hring hran. Mah hi kan hmuh khawh lo ah cun, US ah kum 10 rak um cia zong hlei hlah, Degree vei can ngei cang mi zong hlei hlah, mitcaw kan lo ko lai. US ram ah cun, khua a hmu kho deuh mi nih cun Life insurance lo in khuasak an ngamh bak ti lo, i a ho paoh Life insurance in cawk dih asi. Vawlei cung ah mifim bik miphun Scientist le Raltuknak lei a thiam bikmi minung a chuak mi hi Israel miphun an si. Pathian minung zong an si. An fimkhunnak cu, Israel miphun a si mi paoh nih Life Insurance an i ngei dih tihi a si. 

Life insurance timi cu zeidah si ti kan theih dih cio ko hna lai. Vun chim than sih law, afawinak in, minung pakhat kan thih tikah 'Ibulnak' phaisa a si. Lai holh in 'Ibulnak' tihi a dik ko rua ka ti. US ram i phaisa ai khawng cuahmah mi Company pakhat nih ngaihchiatnak a tong mi innchung khar kha 'Bulnak' Ruakhumnak caah Phaisa thawngkhat si lo, thawnghra si lo. US in "Ting nga 500,000" tibantuk bulnak pek mikhi Life insurance kan ti mi cu a si. Bulnak phaisa tamdeuh hmuh duh mi nih thlakhat ah phaisa tamdeuh a chuah. Biana ah thlakhat ah $50 man lengmang Life insurance ai cawk mi a thihtik ah US$150000- 200,000 renglo tiang hi a thihtakmi chung le caah a roh tak khawh hna.

Minung pakhat kan nunkhua hi Pathian nih nunkhua saunak a pek mi hna hi 90 leng an nung i, abuaktlak in minung hi 85 kum hi kan nung ti si, tuchan ah cun. Nikhat khat cu athi dingmi lawngte kan si. Kum no te zong nih, thihlohnak hi zeitik caan paoh ah kantawn khawh mi a si. Minung nunnak cu Pathian kutcung lawng ah um fom cu.  

Pathian zangfahnak in Chin State timi uktu thalo hna kut in US ram ah kan rak phan hna. Mah tik ah hin, an nunphung tha mi tampi hi i lak i, an mah he tha tein khuasak tti ding zong hi kan rian  asi. "Integrated" kan si a hau. An sin ah i cawhkalh kan hau hrim. Ziah? Kan i cawhkalh lo tik ah, Lai lei khuasak in tlahuar kan um tik ah, US cozah retheih kan pek, pawngkam minung retheih kan pek. Life insurance hi an nunphung pakhat asi. Car insurance, health insurance tbk hna hi an nunphung si hlei ah tu cu an Zulhphung le Nawlbia "Constitutional Law" hrim hrim ah an chiah chih cang.

Bia asau lai, Life insurance ilaknak ding caah khawi ka ah lak ah dah a tha bik lai? Riantuannak ah company nih pek mi Life insurance program a um, Bank nih offer mi Life insurance a um, Agent nih zuar mi Life insurance a um, adang dang company nih zuar mi zong a um. Zei dah kan i thim kun lai? Atha bik timi kha mah tein i thim ding si.

US ram "Raintuantu hna caah sermi Upadi" Labor Law ah hin, company caah puitling riantuan tu paoh paoh nih a hmuh tawk covo a co dih lai, tihi aa tel. Cu 'covo' hna ah cun "Health insurance phunphun le Life insurance" timi a hna aa tel. Health insurance hi riantuan tunih phaisa chuah in i cawk a si. Life insurance an pek mi hi "I khawn den ruang i, accident ruang i, thih loh" sual ah tiah abuaktlak in company hna nih "US$20000-40000" hrawng hi aman pek hau lo in an chiah piak hna. Company pakhat le khat ai lo cio lo, tamdeuh zong an um kho, mah nih phaisa thawh chap i tamdeuh cawk khawh mi zong cu a um ve. Theih ding mi, ralrin ding mi cu "Accidental Dead" timi ikhawnden ruang ah acang mi pamnak lawng kha an bulkhawh tihi theih ding. 

Bank nih an zuar mi Life insurance hi a man afawi ngai thlakhat ah $10 -$15 lawng si i, $100000 -200000 tiang hmuh khawh ding a si. Ee khah! i ral rin ding a um rih. Bank hna hi Accident in apam mi lawng an bul ve thotho. Zawtnak hi a paam mi, ruahlo piin thihloh a tong mi, an hmu kho lo. 

Agent nih zuar mi hi teh? Aphun phun a um, Agent zuar mi atam u hi Accident he dent lo he, zei ti ruang i thihloh paoh ah bulnak phaisa hi pekthan si. Life insurance cawk tik ah Agent sin ah thatein hal ding mi cu, accident ca lawng maw si? Zei ti hi kherhhlek cikcek ding. Laimi ah Agent an um pah hna i, kan mah pumpak hrim hrim in tha tein hlathlai kan hau. Agent hna cung zong ah kani lawm ngai awk a si. Phaisa an hmuh mi le, a caan pek i miphun caah an ttuan mi hi ai keih lo. An sung. Midang zawn a ruat taktak mi lawng nih a caan an pek khawh. Mah hi thiltha a si hih, tuah! tiah rak chimh mi khi asi.

Life insurance ngeihkhawh rih lo mi nih, arauh hlan ah i ngeih khawh cio ding in heh tiah izuam a hau. Khat lei ah Life insurance caah aman tamtuk kan pek sual maw ti zong hi ruahchih lengmangahau fawn. Aman tlawmtung, atha tungmi Life insurance cu rian a ngei mi paoh nih ngeih ahau hrim ko.

Kan ruahnak a bimi i thlen dih kan hau i, vawlei cung kan nun ding kum 100 ca tiang planning ngeih cia khawh asi.

Kei mahnak in athei deuh mi tampi an um ko lai. Life insurance Agent hna zong an um hna. Abiapinak hi tampi nan theih cio cang lai dah, nan tuah rih lo mi tu a si kho men. US ram ah kan miphun kan i tlum chin chin ding caah ka vun ttial.

Zu le Mizoram: Laldenga hmuhning le Chin miphun

( Khapding a si lo: Doh ding a si)

By: Salai Van Lian Thang

Lai minih internet biaruahnak ah 'ZU' kong voi tamnawn ceih a si cang. Naite Feb 2010 ah Bangkok ah pumhkhomhnak a ngei kho ramkip Laimi mifimthiam hna nih 'Zu' cu kan miphun a kan hrawktu ralnganbik pakhat ah an pawm. Tha tein an purhdah hnuah chim dawh in a lang. Than Tlang ah an khap. CNF zongnih an khap theo. Lai Tlang hmun dang zongah khap duhnak a fak. Lairam Cozah thar nih buaipi ngaimi biahnok a si lai cu hi nih a kan fianh chung cang. Rampumpi zalonnak a um chinchin tikah buaipi ngaimi biatung a si ko lai i, 'Zu' kongkau ah Biaknak le Cozah, Biaknak le mirunnphu hna biahmuhthiam a har ngai te ding a lo.

Mizoram hi State puitling a hmuhnak kum (20) hlei a si cang i kan nunphung le kalphung aa khat dih ngot caah democracy zalonnak an hmuhhnu an ton cuahmah mi harsatnak pawl khi Chin miphun zongnih kan ton ve te ko hna lai. Zu kong kan buai lai, ramrian kong kan buai lai, zungrian kong kan buai lai, lothlawh kong kan buai lai, ramri kong kan buai hna lai, khuafonh kong kan buai lai, buailulh in kan hnok ngaingai caan a phan te lai. Cucu a ram minih kan ram kha kan mah duhning muisam keng tein remhthan/siamthan kan duh caah a si i hrialawk a tha theng lo mi an si ko hna.

Mizoram nih 'Zu' kong an buaipi ning hi kan miphun caah ruah awk tha tete an um len. Khap le khap lo kongah mi fimthiam can saupi an i sii, an i thua. Bia fakfak tiang zong an hmang. Tadinca in ca an i chuah hnawh. Miruunphu bukhat le bukhat an i do. Biaknak le Cozah bia an i al, khuaci an muihnik deng lengmang kha a rak si. Cu vialte biacuhnak phichuak cu 'Zu' khap burnak phung 'The Mizoram Liqour Total Prohibition Act 1995' Mizoram Lairelnak Sangbik a simi Mizoram Legislative Assembly pi nih a hun fehter i, a hun ser mi hi a si. 2010 kan Mizoram Cozah thar nih Law Commission an dirh, cu phung cu an zoh than, kan upadii hi 'a hrang tuk, midang state nih kan hmu hna seh law, 'draconian law' an kan ti piak phah lai, zaangfahnak le theihtheinak pel te hmanh pei a ngeih lo hi, misur hang hna a khap loh, misur hang nakin alcohol a tlawm deuh mi 'Beer' hna hi cu a khap ding a si lo' tiah biatung an dirh. Biaknak lei le mirunnphu pawl an ceihpi hna. Sihmanhsehlaw, cu upadii hrawhthan cu chim lo, remhthan zong naisai hohmanh nih an duh lo. 20th Feb 1997 in Mizoram ah MLTP Act cu a nung i tuchun tiang khi hman a si. Kum (13) a kal cang. MLTP Act nih Zu zuar, Zu phorh, Zu ser, Zu chiah/neih, Zudin, a khap dih. Mizoram pem Lai minih riansang deuh kan tuan khawh lo caah cu phung cu kan buar bik, kan pah bik, tiah an chim lengmang theo. Sihmanhsehlaw, cu upadii nih Lai, Mara, Chakma Autonomous Distict Council (3) a huap loh. Mizoram a ummi arm forces pawl rawleinak hmun hna an canteens le messes hna ah a khap loh. Cucu Than Tlang ah biaknak lei nih an khap, Ralkap/ Police nih an zuar than bantuk in, Mizoram ah MLTP Act a tlolh theo tonnak pakhat cu upadii nih a huap lo mi hmunhma in Zu cawkawk/ din awk a chuak than tung mi hi a si. Zu man tucu vantiang in an hauh ve, nain a ding duhcu an ding kho thiamthiam.

Zu khapnak phung tuanchuaktu le tlamtlintertu (Law enforchment) ah Cozah nih 'Excise and Narcotic Department' pakhat an dirh. Cabinet Vuanci pakhat nih a zohpi hna i, cu tangah Zipeng commissioner pakhat nih a hruai hna. Budget tawmnawn an tuk, officer tampi, staff tampi he zung an thu, hehtiah an cawl. Zu ding an tlaih hna, zu zuar an hrem hna, zu phor dan an tat hna, zu ser thong an thlak hna i, Mizoram luhchuahnak hauka le kutka kipah zuphor an bawh hna i check lengmang, tlaih lengmang a si.Mizoram ah huham a ngei ngaimi 'Central Young Mizoram Association' nih Cozah cu a bomh. Zu cu fak ngai in an khap ti, i tuk i hremnak a fah caah, i thah i nawn sualnak tiang a chuaksual pah lengmang theo. Bu huham ngei ngai an si caah tazacuai thiam lo in, cuticun bia a dai thai lengmang theo. Cheukhat nih 'Licence to kill' maw nan i pek tiah, i sawi le i doh a um peng. Kum (13) leng kal hnuah, cheukhat nih 'Zu khap cu a hlawhcham diam, kum (10) hman cang mi a hlawhtling lomi upadii cu zohthan a herh cang' tiah biatung thar an dirh, cheukhat nih 'a hlawh a tling tuk' an ti ve thiamthiam. Biaelnak a dong kho lo. Sihmanhsehlaw, Zu khap ruangah sualnak rate 'crime rate' cu tangpi ah fak ngaiin a tla thluahmah ve ko ti cu Cozah kum dih report ah a lang lengmang ve. Sihmanhsehlaw, Zu a har tikah Mino tampi nih ritnak sichunh, sidin in an tang than i, mino tampi an nunnak a liam ziahmah. Rank sangsang, Vuanci pipi, Officer lianlian fa le an tam khun. Hi lam hi kan Chin miphun zong nih hmailei kan zulh te lai lo ti khawh cu a si lo. Khuaruah har ngai a si mi cu, Zu khapnak phung nih, milian pipi, officer pipi, a khong a deng hna lo. Misi faktete, santlai lo tete, mi derthawm tete tu thonginn a phanhter, biaceih zung a phanhter theu hna. Cun khat lei ve ah, Eiruk khapnak (Anti-Corruption Law) upadii nih misifak tete, santlai lo tete, a khong a deng ve hawi hna lo i, Officer pipi, milian pipi tucu, biaceih zung a phanhter, thonginn a phanter, upadii ah an i awk lengmang theo hawi. Lingtalet in thil a um. Cucaah mirum pipi, officer lianpipi zong 'Zu' khapnak nih huap ve hna seh, tlai bak ve hna uh, upadii cungah hohmanh kan um kho lo, tiah misifak deuh hna nih, Cozah ah zual an kawh theu i, buailulh in an caan an hmang.

Kan nih zong Zu a that le that lo kong i el len cu sullam ngei lo a si i, zeitindah hlawhtling tein kan doh/hrial khawh deuh lai titu ruah a hau mi cu kan si. Zu nih mi pumrua thatha, mifim mithiam fawite in an lu a kan lak piak, innchungkhar phaisa a ei, inchungkhar a hrawh, mithah lainawn a tamter, mi rualban lo, ngaktah, lakfa, sifak a chuahter, nuhmei pahmei a chuahter, ngandamnak a hrawh pinah kan nunzia a niamter i, mi phundang mit ah 'uncilvilized people' tiah zohtlak lo in rang taktak in a kan kalpi pengtu pakhat cu 'Zu' hi a rak si ton. Din zia thiam ti i, hnuah luanlak in din, ngandamnak ca ti i, ngamdam cu chim lo, thi lak in dinnak ah a kan hruaipeng theo ko. Cucaah kan Biaknak lei mifimthiam hna nih kan miphun ralnganbik tiah an puh mi hi a si cang ko rua. Laimi nunphung le 'ZU' hun pehtlaihter ko dingcu kan duh hrimhrim lo. Zu dingmi miphun ti cu kan huat ngai ko nain Zu cu kan miphun chungah ai ciahnak a thuktuk cang ticu elkhawh a si lo. Zu an kan dohpinak cu Siangbawi te chan in a rak si cang. Purpit ah a phunphun in kan i cawnpiak, innchungkhar ah a phunphun in kan i chimhrin i, 'hrai chungah sen hirhiar in a um mi zu khi va zoh hlah' timi Bibal ca cangzong khuaza lamkam ah kan tar len ko hna. Sihmanhsehlaw a phichuak cu kum tampi kan kal hnu zongah tuchun nitiang kan Miphun ralnganbik a si thiamthiam rih ko mi hi kan i ruah cio ngaingai cu a hau cang. Cucaah Zu hi kan miphun nih zeiti muisam in dah kan hmuh lai i, kan kalpi hna lai? Mizoram pungsan in maw khap tholh in kan khap ve lai i, kan buaipi ve lai, ceihtha kan si ko hna i, kan fian cio lo cun kan buai peng ko lai.

Cucaah Mizoram miphun nih kan pa an timi Pu Laldenga, khalio Mizoram Vuancichok nih July 25, 1988 ah 'Zu' kong Mizoram mipi hmaiah a chimmi, leidai tangah phum si cang ko hmanh sehlaw, kum (20) a liam cang hnu zongah Mizoram mipi thinlung ah a nung peng rih mi a bia, Zu kong buai caan poahpoah ah tadinca hna zongnih a thar in an chuah duh rih pengmi a hmurka, ka hun langhter duh. Pu Laldengah nih:

'Zu hi kan miphun ral a si lo, kan hawikom zong a si pek lo. Zu hi thiltha zong a si lo.Thilchia zong a si pek lo, ka hmai i tikik hi la ning law, zu ah ruatning law, cu ruangah kan miphun ral cu a si lai lo ti ko uh? Kan hawi zong a si lo. Cucaah khua kan ruahning ahhi fimkhur ngaingai kan hau. Thil pakhat te khi a si ve ko, zeidang a si lo. Zu a thatnak le a chiatnakkong, kan ral a si le si lo kong, kan hawikom a si le si lo kong cu, kan i pehtlaih dan cio tu in a si. Zeitin ruahnak men ruangah a si lo ning pipi in kan chim kan chim lengmang mi hi tih a nung ngai in ka hmuh. Cucaah a biapibik mi cu kan i pehtlaihnak hi a si ton ko.Zu hi kan buaipi lo, kan ram ah zu a buaipi mi hna hi kan buaipi tu a si.Zu buaipimi mi tlawmte an um, cu hna cu hehtiah kan buaipi len in a lang.Zu cu a mah tein a chia lo, a mah tein a tha fawn lo. Tahchunhnak ah Pu Zoramthanga hi a tep zong a tep bak lo mi a si hnga i, hun rii thut taktak tuah seh law, zu kha a dik lo mi a si lo, Pu Zoramthanga kha a dik lo mi cu a si, zu a ri ve lo mi Pu Zamawia nih cun zeihmanh ah a rel theng lai lo. Cun 'Zu' muisam kan hmuhthiambik nak dingah, tahchunhnak ah nu pakhat nih nau hngakchia a um pi hnga i, cu hngakchia cu a lenkual nakah a tlu i, lungah ai khawng deng sual hnga, a nu nih hngakchia a lung a damnak ding caah lung kha, na sual tuk ai tiah a va bengh hnga i, hlonh diam uh sih, na sual tuk ai, tiah, a va hlonh diam hnga, cu bantuk cun Pu Zoramthanga ai vai i khon den ruang ahkhan, ai hlonh diam ko uh sih, kan ti lai i kan hlonh diam kun lai maw? Puitling lutput he khua kan tuak deuh ding tu a si lai lo maw? Lung kan velh ruang ahkhan hngakchia kha a tlu than hawi lai lo, tinak zong a si pek lo i, cun kan hlonh cawk fawn tung hna lai lo. Curuangah hngakchia a tluk lo ding tu kha khua kan ruah deuh ding cu a hau mi a si. Kan huat lo ding kha kan huat ton i, lungtum kha hua lo in hngakchia tukha a tluksual lo dingah kan cawnpiak deuh ding tu a biapi deuhmi cu a si. Huattlai mi cu a zu kha a si lo, a rit ruangah thil a tuahsual mi Pu Zoramthanga kha a si. Kan ram nih thil kan zohthiam hi a biapi ngaingai. Hihi zu a tha ti phun in ka chim uar mi a si lo, a si ning taktak kha ka chim mi a si. Kan ram nih, hngakchia bantuk si lo in, a sining taktakin kan i zohthiam a hau. Cun kan manifesto cathanh ah social reformation kan ti i, zuk le hmom tlawmter kan ti ko na in khua kan ruahning sersiam a hau i zatlung nun kan sersiam lo ahcun, vawlei civillization thanchonak nih a hun chuahpi mi ah hin, kan fimkhur thiam dingin a lang lo. Vawlei a hun thanchonak nih a tha le a chia hi a hun chuahpi hna i, kan cuanh veve ningah, Cozah mit in zohning aa dang, Biaknak mit in kan cuanh ning aa dang ve. Kan nunphung ah hin kan ruahnak diktak chimngam lo, Pathian kan zumhning zong kan zumhning tak chim ngam lo, a thianghlim deuh tiah langhduhnak men te hna, minih Pathian bia a ngaih ka ti hna seh, tibantuk ruang menmen te hna, Pathian bia ngaihtung lo i, biakinn panhmi kan tam ngai ko. Cun Zu kan duh lo kan tinak zongah hin mi dangnih a thianghlim kan ti hna seh, ti ruang te hna men ah, tam deuh cu kan si. Nain zu duh lo mi taktak cu kan ram ah hin biaknak ruangah tlawmpal cu an um. Nain za ah pakul long an si. Za ah sawmriat cu minih a thianghlim ka ti hna seh, ti ruang men te hna an si. Zu hi kan buaipi lo, zu a buaipi mi mitlawmte hi kan buaipi mi a si.Mi thianghlim siduh in kan i buaipi a tambik. Cu ruangah zu hi buaipi tlak in ka hmu lo, a buaipi mi kan buaipi sawhsawh a si ko' tiah Pu Laldenga nihcun a liamcia kum (20) ah Mizoram mipi a rak chimhhrin hna. ( http://zozamweeklynews.blogspot.com/2009/07/zu-chungchanga-laldenga-ngaihdan.html)

Hi a cunglei biachim nih 'Zu' an buaipi a fahning kha a kan chimh. Mipi nih an hmuhthiam nakhnga rak chim hmanhsehlaw tu ni tiang an buaipi mi biahnokbik pakhat ah a cang peng ko. Zeitikdah an daihpi te lai chim khawh a si ti lo. Cozah thar a kaipoah ah zu khapnak na hrawh lai maw hrawh lo, ticu media pawl biahalnak nganbik a si theo i, mipi nih an theihduhbik a phi pakhat zong a si ton. Kan theih bantuk in US ram zong 'dry movement' tiah 1840s hronghrang in Biaknak lei thiamthiam nih, hehtiah an rak thok i, December 1917 ah ram pumpi ah zukhapnak upadii (Volstead Act) cu, Hluttaw innpi pahnih ah, an rak fehter. Kum 1919 ahcun State (48) chungah (36) nih an rak pawm. 1840s in 1933s hronghrang tiang, kum (90) chung local le state politics ramkhelnak ah biahnokbik, biabuaibik a rak si ve. Sihmanhsehlaw, US rampawng Maxico le Canada hrong khap a si lo tikah, an chuahpi, an luhpi thiamthiam ko i, umzia a rak ngei tuk lo. Cu tikah 1921 hrongin Siilei thiamsang (physicians) pawl nih zukhap upadii hrawhding rampumpi ah biatung an dirh, an cawl cang. Zukhap duh lo an pung thluahmah. Cutin Zukhap upadii cu khuapi deuh poahah a hung lar lo chin lengmang. Cuticun zu khapnak upadii ( Volstead Act) cu 5 December 1933 ah an hrawh than. Cutin kum (90) chung an rak buaipi ko. Cheukhat State nihcun an khap thiam. Missispipi nih kum 1907 tiang a khap i, Kansaas nih kum 1987 tiang leng zudin a khap ve. India ram Gujarat State zongah tutiang an khap. Cuticun 'Zu' cu rak buaipi cio a si ko i, Chin miphun zongnih kan buaipi peng ve mi hi a si ko.

Cucaah 'Zu' hi kan miphun caah a biapi mi thil ah maw kan ruah taktak lai, a biapi tuk lo mi thil ahdah kan ruah lai? Pu Laldenga nih buaipi tham a si lo, a timi hi, kan Chin miphun caah aa tlak ve hnga maw? Zu taktak hi kan buaipi mi si lo in, a buaipimi mi tlawmte tu kan buaipi hna a rak si ve sual maw? Mi dang nih a thianghlim tiah ka ti hna seh, ti ruang hnaah a buaipi mi cu kan si ve sual maw? Kan miphun nih zeitindah 'Zu' muisam kan hmuh lai a biapi ngaingai ve ko cang. Pu Laldengah nih 'Zu' cu a mah sual in a sual lo, a mah tha in a tha fawn lo, kan ral zong a si lo, kan hawi zong a si lo, thiltha zong a si lo, thil chia zong a si lo, 'thil' pakhat ve menmen khi a si ko i, a tongthamtu cungah, pumpak pakhat cio nih kan pehtlaih ning tu in aa hngat, buaipi tham a si lo, tiah a ti.

Cucaah 'Zu' cu vawlei cungah a rak um ve mi, thil pakhat a si ko i, Society pakhat, miphun pakhat nih kan hrial khawh lo dingmi 'thil' pakhat cu a si ko. Um hlah ti zong ah ai ti thiam lo i, khoi ka cun a rak um ve lengmang thiamthiam ko lai. Cucaah Zu hi kan miphun caah kan ralnganbik, kan miphun a kan hrawktubik tiah kan puh asi ahcun, kan Chin miphun chungah Biaknak le Cozah, Cozah le mirunnphu hna kan bia kan i funti thiam hmasat (consensus) a biapi ngaingai te lai. Aruang cu, Mizoram zongah, Lai Tlang zongah, US zongah, Biaknak nih an thokpi pengmi a si. Kan mah lei mit veve in cuanh lo in, vawlei thanchonak nih a hun kalpi duhmi a sining taktak in kan cuanh longah kan buaipi mi a zia lai i, kan tha a dam bik te lai. Cun kan Miphun nih kan khap seh kan ti ahcun, a khap ning (system) ruah ngaingai a hau i, Than Tlang nih an khap, Police nih an zuar than, Mizoram ah an khap, Ralkap sin cawk than a si, US ah an khap, Canada le Maxico in an luhpi than i, an tlolh theo lengmang bantuk kan si lo a biapi ngai te lai. Mi sifak thongah a khumh cuahmah i, mirum milian officer, a onh than tungmi dirhmun kan si ve sual lo a biapi ngai lai. .

Biadonghnak: Kan Chin miphun nih 'ZU' hi kan miphun a hrawktu kan ralnganbik a si ko tiah, kan ruah kan puh ko a si ah cun '' Zu cu a khap in khap phun a si lo, a doh in doh phun a si lai' tiah ka ruah. Mizoram thil sining nih a kan cawnpiakmi pakhat cu Zukhap thlolh in an khap tung, cawnpiaknak (public awarness and education program) bantuk a um than lo tikah, mino tampi sichunh siidin lei an i mer i an nunnak a liamthan lengmang. Cucaah khap thlolh in khapnak in zeitindah kan doh hna lai, cawnpiaknak phunsan in maw kan kalpi lai, ti bnatuk leihoih in a lamkawl ding a si i, phunglam kawl ding a si. Cu ti cun 'ZU' kong kan ceih vevek seh kan ti ahcun ceih tha a si i, mifimthiam deuh kan pa le zong nih, kan ral a si tiah kan pawm ah cun, an kan thokpi caan a za ngai ngai cang.