Hnahchuahnak in Damnak si cheukhat
by Pa Baik Suihleng
Laimi hi sal thinlung athli tein kan ngei ziar caah hnahchuahnak kan ngei tuk hringhran hna. American i sal araksi mi hna siseh, vawlei cung kakip ah sal a si mi hna hi an bawi le nih mithmaitha pek khawhnak adang pakhat hnih a hmuh deuh ah cun atang mi hna nih an hnahchuah (jealous
) cawlh hna. Laimi lakah mah hi hnahchuahnak thinlungput hi virus bantuk in tthang cuah mah. Khrihfa phung kan si tiah heh kan au len zong ah biakinn le biaknak hrauitu hna thawk in khi ahme bik tiang i hnahchuahnak in kan khat ko hna. Vuikhat ah Lai holh in ttialmi mekazin pakhat ah ka relbal mi te a um. "Laipa pakhat nih Rangoon ah hin Lakphak dawr tuah seh law, Laimi nih a dawr ah panh lo in a dang dawr ah an to lai i, an sawi lai" ti khi a si. A dik taktak. Mah hi hnahchuahnak hi kan tei khawh hlan lo cu miphun puitling kan i chuah kho lai lo. Hnahchuahnak a tamtik ah bu le phu tampi a chuak i rualremnak he kan i hlat.
) cawlh hna. Laimi lakah mah hi hnahchuahnak thinlungput hi virus bantuk in tthang cuah mah. Khrihfa phung kan si tiah heh kan au len zong ah biakinn le biaknak hrauitu hna thawk in khi ahme bik tiang i hnahchuahnak in kan khat ko hna. Vuikhat ah Lai holh in ttialmi mekazin pakhat ah ka relbal mi te a um. "Laipa pakhat nih Rangoon ah hin Lakphak dawr tuah seh law, Laimi nih a dawr ah panh lo in a dang dawr ah an to lai i, an sawi lai" ti khi a si. A dik taktak. Mah hi hnahchuahnak hi kan tei khawh hlan lo cu miphun puitling kan i chuah kho lai lo. Hnahchuahnak a tamtik ah bu le phu tampi a chuak i rualremnak he kan i hlat.Hnahchuahnak alanghtertu hna
Hnahchuahnak kan ngeihmi a langh ning hi kan society ah a lang tuk hring hran. Minung pakhat kan mahnak in vun fim thiam deuh sehlaw, kan tluk lo tik ah heh tiah kan hnahchuah i "a thinlungput tha lo" ti lei khin i lak i hnahchuah kan hmang. A thinlungput thalo timi biafang hi hnahchuahnak biafang pakhat a si. Zeica tiah cun aleng lei in kan tluk ti lo, a mah tluk zeiti hmanh in kan si khawh tik lo tik ah khan "A thinlung put" timi biafang i lak in i cheihnak ah kan hmang tawn. Thinlungput cu hmuh khawh lo mi a si caah athat le thatlo kha a chimtu nih a duhpaoh in a chim khawh cang. A tha ko mi zong kha a tha lo a ti khawh, a tha lo mi zong kha a duh ah cun a tha tiah a chim khawh. A fawituk in i neknak biafang a si i, "A thinlungput tha lo" timi biafang in biateinak ah hman mi hrawnghrang hman hi hnahchuahnak hrampi alanghtertu pakhat a si. LAI mi nih "An nih miphun cu an thinlungput thalo" ti hrawng hran chim tawn mi khi a sullam taktak cu "An nih miphun khi kan tluk kho bak hna lo i, ka hnahchuah tuk hna" titu khin a si tisi.
Hnahchuahnak kan ngeih mi afainnak pakhat aum rih. Laimi rainttuannak lak ah riantuanpiak mi bawi le hna nih mithmai thatdeuh an pek mi cu adang nih an hnahchuah cawlh. An lung re arak thei cio. An mah caah thathnem deuhnak zong um hlah, chiat deuhnak ding zong um lem hlah. An mah buai in anrak buai cio hna I biafang pakhat an thleih rih lai "A nih cu amah thatnak caah pei midang thang achiathna i Bawi le tawka a liah hna cu" ti bantuk khi a si. Ngaite tiah cun mah kha si lo in, an thiamnak le an rianttuan ning cung tu ah khan an Bawi le nih an zoh i mithmai tha an pek tawn mi hna kha si. Zei tin dah an mah bantuk in ka thiam khawh ve lai, a mah bantuk in Bawi le nih mithmai tha pek deuh mi kan si khawh lai timi tu kha rak i zuam lo in heh tiah mithmaitha ahmu mi tu kha rak sawi i, a donghnak ah remlo i zapi nih hlawt mi dengmang tiangin i chuah a si tawn. Kan pawng kam ah athancho cuahmah mi minung pakhat kha heh tiah sawi hram kan thawk cawlh. Heh tiah ahnu lei sining thalo a si mi he silo mi heh cawh in heh tiah cheihhram kan thawk cang, mah tik ah thil dik a chuak hleilo. Thiltha a vun tuah cuahmi, teinak silo ah hlawhtlinnak a vun hmuh cuah mah mi kha lawmpi siti lo in heh tiah hnahchuah in den si cang ai.
Mah hi pawl hna hi mirang nih Destructive Jealousy ti a si. Hnahchuahnak thalo an si. Hnahchuahnak angei lo mi minung an um lo. Dawtnak ruang ah hnahchuahnak, ti bantuk hi aluan lo ah cun atha ko. Cun Hnahchuahnak hi damter khawh i hloh than khawh ah cun atha than ko. Atang lei hna hi 4 steps of tips on how to Cope with Jealousy timi Professor Van Bright nih a ttial mi chung in chiarhchan in vun langhter mi a si.
Hnahchuah zawtnak in Damnak si cheukhat
1. Mah le mah izumhnak (Self confidence ngei): Mi hnahchuahnak hi aruang cu kan mah le kan mah kan i zumh lo caah a si tiah psychiatrist hna nih an chim. Mah tein i bochan khawhnak, ka tuah khawh ve, ka ti khawh ve timi (Pathian bochannak he) self confidence ngeih ding caah i zuam a hau cawn ahau, thlacam ahau.
2. Thil na sitawk te kha thei/ Sining taktak fianh: Level timi kan phaknak, tikhawhnak le kan thiamnak, kan umnak hmun kha tha tein i theih khawhnak nihin midang hnahchuahnak na ngeih lo ding caah tampi an bawmh lai ti a si rih. Ruahdomh in i pawr hlawt tuksualnak nih hin midang zeirellonak a chuahpi sual tawn caah. Mi zei kan rel lo ziar mi nih hlawhtlinnak a vun hmuh tik ah hnahchuah i zan hmanh it kho lo mi Laimi tampi um a si. Cun hnahchuahnak thinlung hi thil adik taktak mi theih lo ruang zong ah a si theu ti si. Ruahdomh sawh in minih biasi an phai mi kawng te ruang zong ah khan heh tiah arak hnahchuah ziarmi an um len rih. An hnahchuah hnawh chan mi kha thil dik lo mi hna arak si tawn. Cu caah mah le sining tak theih le, thil cang taktak theih hnu hin hnahchuahnak thinlung a zaw kho deuh ti a si.
3. Positive thinking(Athatnak lei in hmuhnak): Thil tonmi paoh athatnak lei in hmuh piak thiam ah cun hnahchuahnak a um kho lo. Functionalism timi biafang hi Lai biafang ah um lo Optimism timi zong kan ngei fawn lo. Mi hnahchuah hmang mi kan si caah si rua. Functionalism timi cu bupakhat riantuanak ah siseh ram ramkhat riantuannak ah siseh hlawhtlinnak hmuh khawh ding caah thilton mi hna kha athatnak lei hawih in hmuh piak mi kha a si. Biana ah functionalist pakhat nih cun Bing a tawng cuah mah mi drug addict hna an um hi atha ve ko, palek le NGO riantuannak caah minung tampi nih rian an hmuh khawh, cun mihrut, puitling lo hna le hman awk tha ti lo mi minung hna an um zong kha a tha ko, an mah pawl an um thawng in zei thathnemnak tu dah kan tuah lai, a chuak lai tiin rian a tuan mi hna kha Functionalist ti cu an si. Laimi nih Functionalism tampi kan theih i kan hman aherh.
4. Mipei ka hnah chuah hna hi ti i thei: Damlonak ah ttih anung bik mi cu ka dam ko tiah i ruah mi khi a si ti si. Mi hnahchuah len mi kha hnahchuah asi lo tiah ruah chung paoh cu hnahchuahnak in damkhawh si lai lo. Ee mah hi hi hnahhcuah pei a si hi, hnahchuahnak pei ka ngeih ziar ko hi tiah i theih ah cun leklak damnak kha kawl awk a tha.
Donghnak
Hnahchuahnak thil thalo tamtuk a chuahpi khawh. Thinhunnak, huatnak, biaelnak le isikvelhnak tiang achuak tawn. Cu piin ah hnahhcuah tuk ruang ah hruhnak, zei tuah huam ti lonak, zuu ding sa ei ah i chuah thainak tbtk thil thalo tampi um. Hnahchuahnak ruang ah bu le phu i thentheknak, peng le tlang i rualrem khawh lonak, lungkhat in riantuan khawh lonak tbk hna zong a chuahter khawh rih. Mah caah cun Damnak Si vai hna hi i theih i Hnahchuahnak zawtnak in adam kho mi LAI miphun siding caah mah hi cabia hi ttial a si.
