by Salai Muru-Kaitial

Dohthlennak kan timi ahhin, phun tampi a um khomi a si. Ram sining, hmunhma, biaknak le nunphung hna ruahchih in, dohthlennak hi phundang cio in a um cio ko lai. Green Revolution an rak timi cu cinthlaknak caah dohthlennak a rak si. Cinthlaknak kong ah, thlaici ttha, atharmi cinthlakning tibantuk hna tharchuah i cinthlakning atthing dohthlen kha a si. Hi zong hi dohthlennak ti cu a si ve. Cun, kan Lai miphun nunning ah zuu din thiam ding le zuu khap ding tibantuk hna zong khi dohthlennak pakhat a sive ko. Ram le miphun zalennak caah uktu ttha lo nih ahram hram in uknak doh zong cu dohthlennak phun khat a si ve. Mahcu cu politik lei dohthlennak tiah chim a si. Politikal dohthlennak cu miphun pi pakhat a sive mi nih, mahte in iuk khawhnak caah uktu ttha lo kha asilole mi phundang uktu hna kha doh i a thar thlen khi a si.

Aung San nih a rak chim
Politik dohthlennak he pehtlai in ralbawi-uk Aung San nih a tanglei bantukin a rak chim.
“Revolution is direct participation of masses themselves to shape their own destiny fundamentally by all possible means historically inevitable and necessary, and inadmissible of all forms of dry schematization unrelated to given historical conditions, and of blend, negative, spontaneous, destructive character, and therefore creative in the highest degree. Its fundamental objective is the emancipation of all toilers; its basis mass participation, its guarantee of victory mass consciousness.(In other words, the degree to which the toiling mass is organized and thus conscious of its role and power.)”[1]tiah a rak chim.
Lai holh in cun,
“Dohthlennak timi cu mipi nih nunkhuasaknak caah an mah mipi bak nih khan, a si khawhnak ning cang paoh in rianttuan cio khi asi. Ram thil kalning hoih in hrial awk ttha lo mi le a herh hrim hrim tiah mipi nih an hmuh mi a si i, a hram hram lo in mitcaw bang in cawlcangh zong khi a si lo. Hrawhralnak lawng tuah zawng khi a si lo. Mipi nih hna hnawhnak chuahpi lawng zong khi a si lo.Akau ngai in tharchuahnak caah rianttuan le khuakhan khi asi.(dohthlennak nih)Ai tinh bik mi cu mipi vial te zalennak caah a si. Dohtlennak caah a hram cu mipi vial te an i telve mi khi a si. Mipi hrimhrim nih khan, dohtlennak teinak a umkhawhnak ding ca-ah khuakhan lairel i, mah le dirhmun le thil tikhawh nak ah lungrual tein, ithanghphawh khi a si.” a rak ti.
Stalin zong nih “Revolution does not come of itself. It must be prepared forth and won”
a rak ti bal.
Mah mifim hna bia hi van fumtom ah cun, dohthlennak ti mi cu mipi hrim hrim an i tel a hau i, mipi hnatlak nak a um hrim a hau mah ti cun tthate in timhlamh nak ngeih in dohtlenak caah rianttuan khi a si. A hrang tuk in rian ttuan cawlh zawng khi a si thlu lem lo. Politik lei dohthlennak phun tampi a um mi lak ah, phun hnih hi a tlangpi in, atanglei bantukin Aung San nih a rak chimmi cungah chiarhchan in zoh khawh a si.

Dohthlennak phunhnih
Aung San nih cun hitihin a rak chim. Aalan khua ah March thla 28,1947 ni ah a rak chimmi a si.
“Dohthlennak ti cu zeikhi dah a si? Minung tampi nih cun thisen a luang mi lawng khi dohthlennak tiah an ruah, mah cucu a dik lomi a si. Thisen achuakmi dohthlennak le thisen a chuak lomi dohthlennak tiah phun hnih aum”[2]
1) Hriamnam raldonak thisen chuak mi dohtlennak
2) Hriamnam lo in raldonak a silole thisen a chuaklo mi dohthlennak(Non-violent revolution)
Hriamnam raldonak
Hriamnam raldonak cu kan theih dih bantukin, meithal, namte tbtk hriam i laki raldo khi asi ko. Mah kaah hin, pakhatte lawngin thin han phet ah hriam i lak i mi va thah lawng khi a sawh duhmi a si lo. Mah zong cu hriam in dohnak a si ve ko nain, a cung lei kan chim bantuk in, dohthlennak timi cu aning le cangte khin a si ding asi. A ning le cang te kan ti tik ah, ralkap bu ser le cu ralkap bu cu hmual ngei mi raldohnak ngeih khawhnak ding in, thazang tthawn ternak, hriam le nam lawng hmanh si lo in, raldoh ningcang le strategy pawl tiang khin ai tel dih mi an si hnga. Vawlei cung ah miphun tampi cu mah tein iuk khawhnak caah le, zauk phung caah hriam i tleih i ral thawh cio a si. Na beltein, mah ti hriam tleihnak lawng hin rian ttuan a si ah cun, teinak a chuah a har ngai hnga. Vawlei cung miphun tamdeuh nih zalennak caah rian an ttuan tikah, hriam tlaimi nih raldohnak thawng lawng in zalennak an hmuh ti mi hi mirang kolony chan a dih hlan ah cun a rak um len. Mirang kolony chan a dih khawh in nihin tiang, hriam a tlai mi(tapung) nih ram ramkhat acozah an thlak i uknak an lak ti mi hi, theih a um tuk theng lo. East Timor Les ram hi 2006 ah zalennak a hmuh mi a si i, an mah hi raldohnak ruang ah zalennak an hmuh mi a si lo. Cun mah ti hriam atlai mi hna nih hin, mipi mitkem ding le retheihter in rian an ttuan sualmi a tam tuk lebang ahcun, dohtlennak taktak a chuahpi kho lo hlei-ah mipi caah thilrit men an si hnga. Hriamnaam tleihnak hi dohthlenak caah umlo awk a ttha bak lomi cu a si. Dohthlennak ca lawng hmanh ah si lo in, ramkhat a si ve mi, miphunpi pakhat a sivemi nih cun neih hrim hrim a hau mi asi. Heh tiah ral va doh theng lo hmanh ah a um hrim hrim a herh. Dohthlennak muisam a tlinter tu pakhat a si. Dohtlennak caah nunnak dih tiang in ral a do mi paoh paoh le rian a tuan mi paoh paoh cu martyr an si dih.
Hriamlo raldonak
Hriamnam lo raldonak kan ti mi ah hin, cafung raldonak or Media war, demonstrations timi mibu in duhnak langhternak tibantuk te hna hleiah politikal bu in rian ttuannak, cun a biapi ngai mi, vawlei cung nih theihpi le thazang pek mi rian ttuannak hna le a dang dang hna an si. Mi cheukhat nih chim tawn mi cu,”miphun na dawt taktak ah cun, nunnak pek in rianttuan ding asi” ti hi asi. Mah hi hi a dik ngai mi a si. Nunnak pek bakin rian ttuan ding asi ko. "Kaa lawng in chin le rel cu" timi zong an um theu lengmang.  Hi nunnak pek le ram caah riantuan kan timi ah hin, hriamnam tleih lawng in kan ti ahcun, kan palh cikcek lai. Hriam ai tlai mi lawng hi ram dawtu ram caah rian ttuantu le nunnak ai petu ti a si sual ahcun palh taktak khi a si lai. Cun, ram na dawt ah cun hriam tlai ti lawng hna kan i forh sual ahcun, cu zong cu a tlamtling thlu hnga lo. Ziah tiah cun, hriam tleih lawng hi, dohthlennak rianttuannak a si lo caah a si. Chan thilsining tein dohthlenak hi a kal lengmang a hau ve.
A tu kanchan hi infomeishion(information) chan a si. Hi lio ah hin, media raldonak zong hi heh tiah ttan a hau ngaive mi a si. Media raldonak nih hin, psycho-war timi thinglung raldonak fak piin a ttuan khawh. Cun, mipi chungah miphun le ram dawtnak thinglung nationalism a len khawhnak caah hmual ngei tak tak in rian a ttuan kho. Cu hleiah ramthil sining (politik) kawng, miphunpi pakhat kan dir hmun le sining i theihternak tibantuk hna caah hmual ngei em em in rian a ttuan kho mi asi. Mah hna hi dohtlenak caah a hram pi an si hna. Hriamnaam lo in ti tik ah cattial rumro ti zawng khi si loin, mah le thiamnak le dirhmun cio in, miphunpi zalennak caah le miphun pi caah tthathnem sentlai ding ah ithlennak ngeih ding ah cawlcanghnak(activity) rak ngeih cio zawng khi ai tel ve. Ramdang phanmi hna nih mah tikhawhnak cio in dohthlennak tuahmi hna cu phaisa bomhnak fund kawlpiak mi zong cu dohthlennak caah riantuannak lian taktakmi pakhat a si.
Hriamnaam lo in dohthlennak nih hin hriam tiang in dohnak tiang a chuah pi lengmang tawn ve. Vawlei cung tuanbia kan zoh than asi ah cun, France ram ah hin lothlo mi mipi tam pi nih a cozah uknak an duhlo caah hriamlo in dohthlenak anrak tuah len i a donghnak ah cun hriam ah a rak i chuah. Cun Rusia ram zong ah hin Czar siangpahrang pawl an uk ning an rak duh lo caah hriam lo in dohthlenak fak ngai in a rak um ve i adonghnak lei ah cun, an mah ralkap lila hmanh nih khan dohthlenak a rak tuah ve i, hriamnaam lo dohthlennak in, hriamnaam in dohthelnak tiang a rak chuak. Na belte in, England ram ah cun, Labour party nih Conservative pawl an rak dohhna i hriam naam lo te in an rak tei hna.

Bia donghnak
Ralbawiuk Aung San nih Kawl ram caah Mirang ral le Japan ralkut in zalennak hmuh ding ah rian a rak ttuannak cu nihin tiang mipi thinglung ah a caam. Bia a rak chimmi lak zongah hin dohthlennak kawng hi tam ngai a rak chim. A nih hi hriam he hriam lo he dohthlennak caah rian a rak ttuan mi a si caah, a kaap hnih ning in a hmuh ning hi zoh tikah cu bantuk dohthlennak cu a tha deuh hlei, hmual a ngei deuh hlei tiah a chim mi a um lo.  Cazual Editor pakhat dirhmun in siseh Ral-ukbawi dirhmun in siseh, dohthlennak arak tuah. Mipi zong nih thazang pek lawng hmanh siloin, mipi hrimhrim dohthlennak ah an i tel khawh ding abia pinak kawng Aung San nih a rak chimmi cu a si. Dohthlennak cu aphun phun in i tinhnak dang cio ngeih in a um kho mi a si ko. Nain, dohthlennak timi paoh paoh cu a kal ning ai lo pah dih ngawt ko lai. Atu chan hi Chin miphun pi vialte dohthlennak ah tan a herh lio caan a si. Dohthlennak caah Aung Sang nih a rak chim bang in ‘asikhawhnak lam paoh in’(All possible means) a rak ti ningin rian ttuan cio a herh lio a si. Hriamnaam in thisen chuah raldonak theng lawng khi ram ca rianttuan a si lo tiah Aung San nih a rak chim i cu ve bantuk in, hriamnaam lo lawng rianttuan zawng cu a tlam a tling thlu hlei lo ti khi fiang tein a rak langh ter. Cu tin a rak hmuh i a rak pawm mi cu thil dik a si i, hmual zong a rak ngei. Mirang kut tang in Kawl ram zalennak a hmuh khawh khi, vawlei cung thil sining ai thlenak a um lio caan teah, a dikmi dohthlenak thinlungput fek tein a rak i tleih khawh mi hi a baipi tak mi thil pakhat arak si.
------------------------------------
[1]……….., Speeches of Aung San(1945-1947)(Sarpay Beih Man;Yangon, 1971), p 312.
[2] Ibid, p 238.
Tawlreltu - on Saturday, September 20, 2008
categories: | edit post

0 comments

Post a Comment

Total Pageviews

Google Search

Custom Search

Unsafe State

GPS cawkding

Chin Youth Organization

Chin Youth Organization
www.cyona.info

Donate Us