Chin Youth - Blog

Miphunpi Ngandamnak:1966 le 1970 hrawng, South East Asia chung i boxing ah a min a thang ngaingaimi Laimi pathum an rak um. Cu hna cu; 1. Ni Ni 2. Dawla le 3. Hrang Kham an si. Ni Ni cu Kawl min he aa lawh ca-ah miphun dang nih Laimi ah an ruat lo. Dawla zong cu dollar hei ti lei kap ah ruah deuh asi ca-ah Lai min ah an ruat hawi lo. Hrang Kham timi cu Kawl asi lo a fiang ko. Laimi nih cun Lai min asi cu kan theih. Asinain, miphun dang nih cun Laimi asi kha fiang in an thei lo.

Kawlram min in vulei cung boxing thongh zuamnak ah sui medal an lak tikah ka sianginn kai tti Kawl pawl nih Laimi an si hi thei hna seh, ti cu ka duh. Hi hna hi Laimi an si hih, “tiah va au len awk ah a ttha fawn lo. Asi khawh ahcun tadinca ah an min an hmuh bak khan Laimi an si kha thei colh hna seh, ti kha ka duh deuh.

Cu tikah ka lung chungah a rak chuakmi cu Karen pawl hi an si. Karen nih hin an min cu Karen min, Kawl min, Judah min, Mirang min, Mirang holh sawhsawh asimi Wonderful hei ti bantuk in an duhmi min poh kha an i sak.. Asinain an min hmai ah “Saw” a um ruangah khan Karen pa asi, ti kha kan theih colh hna. Min pakhat hram ah “Naw” timi kan hmuh cangka Karen nu asi, ti zong kha kan theih colh ve. Cu kong he pehtlai in Rangoon Universities Chin Annual Magazine (1972) ah khan Kawlca in ka rak ttial. 1970 ah ka ttialmi kha 1972 lawng ah khan magazine a rak chuah khawh caah asi. Cu ah cun Laimi nih “Pa, Nu, Pu le Pi timi pawl hi Karen pawl nih “Saw” le “Naw” timi an min he tthen lo bak in an hman bantuk hin hmang kho ve usi law, tiin ka rak ttial. Cu hnu tlawmpal 1975 hrawngah Salai Nelson Siangawr Vanhnin, Salai Van Ling le a hawi le Rangoon Sianghleirun kaimi pawl hrihnak in “Salai” le “Mai” timi kha Laimi min ah legally in hman khawh dingin nawl ngeitu hna nih an rak onh hna, ti thawng kan rak theih tikah, kan rak i lawm tuk hringhran. Zeicaah tiah, kei nih ka rak chuahpimi kha cu phan chawmmi asi ca-ah upadi nunphung chungah a luh ding in tampi chimrel a hau rih lai. Salai le Mai timi cu, holh phun dangdang a holhmi Laimi miphun tte 50, 60 lakah pakhat asimi Asho Laimi nih a cunglei ah kan miphun Laimi min ah hin rak um ve selaw, tiin ka rak duh tukmi a ruah awk ka rak hngalh lomi kha asi. Ka thang tthat tuk hna. A cung palang deuh in zoh ahcun Salai timi hi Mr. , U , Ko le Maung bantuk asi, ti khawh asi. A dik ve ko. Asinain, kha pin lei ah khan sullam dawh te a ngei rih. Sullam thuk ngaimi a ngei.

1. Mr. timi hi upa (adult) asi cangmi “Ko” le “U” ti khawh mi sin lawng ah hman khawh asi. Min he aa tthen chel a tampi. Miphun a ai-awhnak tha a der. A tlangpi(general) sawsawh asi i, national identity a kennak hmual a der.

2. Kawl nih an hman mi U, Ko le Maung zong hi min he aa tthen chel a tam pi. Min he aa tlai tthup lo. A hmet lio ah “Maung”. A hun upat deuh tikah “Ko”. Cu hnu ah “U” ti asi. Dr. degree te hna hmuh tikah cun Maung, Ko le U vialte an tlau dih.. Dr., timi nih a rawlh hna. Zei miphun asi tinak a lang tilo.

3. Karen nih an hman mi “Saw” le “Naw” cu hi bantuk asilo. Minung fa pakhat a nu paw chung in a rak chuah i, a min sak mi ah khan sak chih asi. Cu caah “Saw” cu min he tthen khawh asi ti lo. Sianginn kai tikah, rian ttuan tikah, a zungzal a mah he a um tti. Saw a um hnu kha cu a zei bantuk min i sak zong ah Karen min asi cang. Tahchunhnak ah; Saw Kapi, Saw Ba Win, Saw Nelson. An chuah kaa in an thih tiang tthen lo in min pakhat ah an hman. Saw tel loin Kapi, Ba Win, Nelson tiin kawh ahcun Karen min asinak a lang lo. Asinain, ‘Saw’ aa tel ahcun zei bantuk min an i sak hmanh ah Karen min asi, Karen miphun asi, tiin theih colh asi. Zei cah tiah Saw cu Karen miphun identity asi. Hi ruang ko ah hin Karen hi Kawl he an i cawh tuk ko nain an phun a loh khawh lonak hi asi.

4. “Salai” le “Mai” zong a cung lei kan chim mi “Saw” le “Naw” bantuk hin an sining asi ve. Salai Tun Than cu a upat tikah U Salai Tun Than, tiah Kawl nih an kawh. Ph.D a hmuh tikah cun Dr. Salai Tun Than tiin kawh asi. “U” hmunhma ah hin “Pu” kan chiah lai, ti ahcun, Pu Salai Tun Than ti ding khi asi ko. A poinak zeihmanh a um lo.Hi bantuk in a miphun identity a ngei lo mi Pyu cu a lo diam cang. Na Laimi (Chin) phun loh ter ding ah cun na siang hrimhrim ve lai lo. Salai kan hman tikah hin kan Chin national identity a langhter. A tthat khunnak, a tthawn khunnak cu min he aa tthen lo tikah pupa phun min i sak chih a duh mi ca-ah a dawn lo. Tahchunhnak ah, Salai Sang Ling Cinzah ti khawh asi. Lairam(Chinland) chungah tlawngkal pehtlaihnak( communication) a tthat lo tuk ca-ah kan miphun holh aa tthek tuk hringhran i, cu ruang ahcun a herhning tluk in kan rak i ruang kho deuh tawn lo. Khat lei ah ruah ahcun hi ti holh phun dangdang tampi kan ngeih mi zong nih hin kan Lairam a dawh ter ve ko. A ttha bik hngami cu; holh tampi kan ngei ko nain miphun pakhat kan si, tinak hi langh ter khawhnak lam kan sial a hau. Kan pupa kan ule nih common language ngeih a ttha, timi hi an rak chim tawn i, atu tiang zongah chimrel cu asi lengmang nain a nai deng rih lo, a lo. Asi nain Laimi vialte lungrualnak a duh taktakmi ca-ah cun a har lo.

Atu kan ngeih ciami kan min ah hin i funtomnak in thawk khawh asi. Cuhnu ah, kan ram le kan miphun a ngan a dam lai i, aa dawh chinchin lai.Zungzal in zungzal tiang.A hlan ah “Pyu” timi miphun nganpi phun khat Kawlram ah an rak um bal, ti asi. A tu ah cun an um ti lo. A tu ah Kawlram ah Pyu miphun an um tilonak a ruang hi, Pyu miphun vialte an thih dih, an pulh dih ca ruangah asi lo. An miphun identity an ngeih lo ca-ah an pawngkam ummi miphun ngan deuh a simi Kawl nih an dolh dih hna ruang ah asi, ti cu kan theih dih cang. Laimi zaran zapi nih kan thiamnak, kan ngeihchiah le kan thazaang nih ram le miphun caah tthathnemnak tuah khawh awk hnga tiang in a phan dih kho lai lo. Asi nain pumpak cio in kan identity kha kan i tlaih khawh cio asi ahcun, kan ram le kan miphun caah tuanvo sung pakhat kan i khinh asi hrimhrim lai. Chinram ah kanmah tein kan um khawh chung poh cu phan awk a um tuk hnga lo. Asinain a tu ah rawn ah, miphun dang karlak ah a tampi kan um cang. Laimi tampi an tlau cang. An tlau cuahmah cang. “Aphe Chin phit de, nga Chin ma hoh” an ti cang. Laimi pa pakhat cu Kawl khua ah a um lai. A Lai min kha pawngkam hna nih an ko kho lo. Cu ruang ah Ni Vung in Ne Win ah a min a thlen lai. Kha ti Ne Win asi hnu ah khan cun, a caah himnak a um kho ti lo. A zaw i, a miphun a thi ko cang.

Hi ti hin asi. Kawl lakah caan sau deuh a um tikah Kawl holh pakka in a thiam lai. A fa le chan ahcun Lai min cu sak awk tlak hmanh ah an ruat ti lai lo. Cu tikah Laimi pa Ni Vung cu Ne Win nih a dolh cang lai. Chan thum tiang hmanh a kal hlanah, a fale chan ah a Lai miphun sinak a dong. Cucu mit hmuhmi asi. Lam hlapi zoh len a hau rua lai lo. A tu Kankaw, Daidin khua ah a um mi kan Laimi hna khi hei cuanh ta hnik hna usih. Lai ngakchia pawl kha Laimi na si maw, tiah va hal hnik hna hmanh. Mi tampi nih; “Nga Chin ma hoh. A phe Chin phit de,” an in ti hna lai. Biatak te! Laimi lakah kha ti asi hngami le asi cia cangmi le asi lio cuahmah mi tampi an um, tiah ka chim ngam. Asinain, Salai Ne Win i ti se law, a fapa zong kha Salai Maung Hla hei ti koselaw, a miphun a nung zungzal lai. A tlau kho hrimhrim lai lo. Na miphun identity na langhter poh ahcun a zei bantuk min naa sak zong ah khan a poi lo.

Chim duh mi cu; tahchunhnak ah Salai Wonderful, Salai Richman, Salai Johnson, Salai Kyaw Kyaw, Salai Soe Paing ti bantuk in a phunphun i sak khawh asi. A zei bantuk min na va sak hmanh ah “Salai” in na thawk poh ahcun OK asi. Na ram le na miphun rian na ttuan asi. Karen bantuk in Kawl he an i cawhtthup ko nain Lai asi zungzal khomi Asho Laimi pawl an tlau khawh lonak a ruang pi bik cu; an min hram ah ‘Salai’ le ‘Mai’ a um ca-ah asi.Nikum naite ah khan thawngpang pakhat te kan rak theihmi cu; Kawl rawn ah sianginn a kai mi Laimi ngakchia hna cu an min Lai min kha an Saya te le an hawi le nih an auh khawh hna lo ca-ah Kawl min nan i sak dih lai, tiah hranhram in an fial hna ti asi. Hi kan Lai ngakchia hna caah hin thin a phang ko. Asinain hi hna nih hin an min hram ah Salai asiloah Mai an telh ahcun, an tlau, an lo kho lai lo. An Laimi sinak hram a fek lai i, an miphun a hmun lai. Zungzal in zungzal tiang!

Sai Hti Sai a thei lo mi kan um lo. A min hram ah “Sai” a um ruangah Shan pa asi, ti zong kan theih khawh colh mi bantuk hi asi.Mah le pumpak cio nih mah le miphun ngandamnak caah kan tuah khawh mi lakah hi nak in a fawideuh mi thil hi kei cu ka hmu kho ti lo. Laimi(Chin) miphun ka sinak a loh te hnga ding ah cun kei cu ka ruat kholo. Ka ruat kho hrimhrim lo. Atu ah ram dang ah ka phan i, ram dang ah a thi, a lo te hnga dingmi ka si nain, ka chuah lioah Laimi in ka chuah ca-ah ka thih tik zongah ka Laimi sinak te kha kaa thih pi te lai. Laimi miphun tte pakhat te lawng siloin, Laimi phunpi ai-awh in si hram ko seh! Nihin kan Laimi miphun sicannak kong kau hi fiang tein thei cang hna usih! I hlau cang hna usih! I tthang cang hna usih! Chuahpi unau kan si hi i hngal, i thei cang hna usih!